Z uwagi na niską wysokość pobieranych świadczeń rentowych wśród osób fizycznych wykonujących pozarolniczą działalność gospodarczą jest wielu rencistów, którzy chcą uzupełnić skromne dochody z renty dochodami z prowadzonej działalności gospodarczej. Czynnikiem, który dotychczas zachęcał ich do tej formy zarobkowania, była niewątpliwie okoliczność, że z tytułu działalności gospodarczej nie trzeba było płacić składek na obowiązkowe ubezpieczenia społeczne. Z początkiem 2008 r. ten stan rzeczy uległ jednak zmianie w stosunku do niektórych przedsiębiorców będących rencistami.
Od 1 stycznia 2008 r.
Na mocy art. 9 ust. 4c ustawy systemowej obowiązkiem ubezpieczeń emerytalno-rentowych zostały objęte osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą, mające ustalone prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy, bez względu na to, czy jest to renta z tytułu częściowej czy całkowitej niezdolności do pracy. Objęcie tych osób obowiązkiem ww. ubezpieczeń sprawiło, że na podstawie art. 12 ust. 1 ustawy systemowej podlegają oni także obowiązkowi ubezpieczenia wypadkowego. Jedynie ubezpieczeniu chorobowemu podlegają dobrowolnie, na swój wniosek.
Zarówno Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, jak i ZUS stanęły na stanowisku, że art. 9 ust. 4c ustawy systemowej odnosi się tylko do tych przedsiębiorców, którzy mają ustalone decyzją ZUS prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy.
Tym samym od 1 stycznia 2008 r. - w ocenie obydwu przywołanych instytucji państwowych - obowiązkiem ubezpieczeń społecznych nie zostali objęci ci przedsiębiorcy, którzy mają ustalone decyzją innego organu rentowego niż ZUS prawo do:
• renty z tytułu niezdolności do służby (np. wojskowa lub policyjna renta inwalidzka),
• rolniczej renty z tytułu niezdolności do pracy, przyznanej na podstawie przepisów ustawy z 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (DzU z 1998 r. nr 7, poz. 25 ze zm.).
Nie uległa również zmianie sytuacja prawna w zakresie ubezpieczeń społecznych przedsiębiorców uprawnionych do renty rodzinnej. Nadal tacy przedsiębiorcy ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają dobrowolnie.
Obowiązkowi ubezpieczeń emerytalnego, rentowych i wypadkowego przedsiębiorcy, mający ustalone prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy z powszechnego systemu zabezpieczenia społecznego, podlegają tylko do dnia nabycia prawa do emerytury. Oznacza to, że z dniem, który w decyzji organu rentowego został wskazany jako dzień uzyskania przez przedsiębiorcę - rencistę prawa do emerytury, ubezpieczenia społeczne stają się dla niego ponownie dobrowolne.
Pomimo wejścia w życie art. 9 ust. 4c ustawy systemowej nie podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej te osoby, mające ustalone prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy, które posiadają inny tytuł do tych ubezpieczeń, wyłączający ich obowiązek z tytułu wykonywanej działalności (np. stosunek pracy, z którego podstawa wymiaru składek jest równa kwocie minimalnego wynagrodzenia za pracę lub umowa zlecenia, z której podstawa wymiaru składek jest równa minimalnej podstawie obowiązującej daną osobę z tytułu działalności gospodarczej).
Zgłoszenie do ubezpieczeń społecznych
Osoby uprawnione do renty z tytułu niezdolności do pracy, które od 1 stycznia 2008 r. z uwagi na wykonywaną działalność gospodarczą zostały objęte obowiązkowo ubezpieczeniami społecznym, muszą dokonać stosownego zgłoszenia do ZUS. Ponieważ przedsiębiorcy ci do końca 2007 r. podlegali obowiązkowo ubezpieczeniu zdrowotnemu i z tego tytułu byli zgłoszeni w ZUS, a ponadto z dniem 1 stycznia br. uległy zmianie stosowane przez przedsiębiorców kody tytułu ubezpieczenia, konieczne jest zastosowanie art. 36 ust. 14 ustawy systemowej. Przepis ten stanowi, że o zmianach w stosunku do danych wykazanych w zgłoszeniu do ubezpieczeń, dotyczących tytułu ubezpieczenia oraz rodzajów ubezpieczeń i terminów ich powstania, płatnik składek zawiadamia ZUS przez złożenie zgłoszenia wyrejestrowania i ponownego zgłoszenia do ubezpieczeń społecznych zawierającego prawidłowe dane.
Zgodnie z powyższym przedsiębiorcy powinni kolejno:
• wyrejestrować się z ubezpieczenia zdrowotnego, składając dokument ZUS ZWUA z dotychczasowym kodem tytułu ubezpieczenia,
• zgłosić się do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego, składając dokument ZUS ZUA z kodem tytułu ubezpieczenia:
- 05 12 XX - w przypadku gdy podstawę wymiaru składek na ich ubezpieczenia społeczne stanowi zadeklarowana kwota nie niższa jednak niż 60% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia,
- 05 72 XX - w przypadku gdy podstawę wymiaru składek na ich ubezpieczenia społeczne stanowi zadeklarowana kwota nie niższa jednak niż 30% minimalnego wynagrodzenia.
W dokumencie ZUS ZWUA jako datę wyrejestrowania z ubezpieczenia zdrowotnego należy wskazać 1 stycznia 2008 r. Tę datę należy również wskazać w dokumencie ZUS ZUA jako datę zgłoszenia do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego.
Powyższe nie dotyczy rzecz jasna tych osób mających prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy, które podjęły pozarolniczą działalność gospodarczą już po 31 grudnia 2007 r. Osoby te zgłaszają się do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego przez złożenie w ZUS dokumentu ZUS ZUA z właściwym kodem tytułu ubezpieczenia, a jako datę powstania obowiązku tych ubezpieczeń należy wskazać dzień rozpoczęcia wykonywania tej działalności.
Refundacja składek
Wydanie przez ZUS decyzji stwierdzającej, że dana osoba nabyła prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy, zgodnie z przepisami ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (DzU z 2004 r. nr 39, poz. 353 ze zm.), uzależnione jest od wydania przez lekarza orzecznika ZUS orzeczenia o całkowitej lub częściowej niezdolności do pracy tej osoby. W myśl art. 5 ustawy z 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (DzU nr 123, poz. 776 ze zm. - zwanej dalej ustawą o rehabilitacji zawodowej) orzeczenie lekarza orzecznika ZUS o niezdolności do pracy traktowane jest na równi z orzeczeniem o znacznym, umiarkowanym lub lekkim stopniu niepełnosprawności. W konsekwencji osoba uprawniona do renty z tytułu niezdolności do pracy z ZUS są osobami niepełnosprawnymi w rozumieniu ustawy o rehabilitacji zawodowej.
Jest to o tyle istotne, że zgodnie z obowiązującym od 1 stycznia br. art. 25a ust. 5 pkt 1 ustawy o rehabilitacji zawodowej PFRON refunduje osobie niepełnosprawnej prowadzącej działalność gospodarczą obowiązkowe składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe do wysokości odpowiadającej wysokości składki, której podstawą wymiaru jest kwota stanowiąca 60% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w poprzednim kwartale, pod warunkiem terminowego opłacenia tych składek.
Tym samym przedsiębiorca mający ustalone prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy, który aktualnie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym, może otrzymać z PFRON zwrot części opłaconych do ZUS składek.
Piotr Kostrzewa