W harmonogramach pracy planowaniu podlegają nie tylko dni i godziny pracy pracownika, ale także dni wolne, z których powinien on korzystać z tytułu przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy, dni wolne udzielane w zamian za wykonywanie pracy w niedziele i święta oraz - w odniesieniu do pracowników zatrudnionych w systemach równoważnego czasu pracy - dni wolne równoważące dłuższe wykonywanie pracy w dni robocze.
Harmonogramy pracy powinny być ustalane na okres rozliczeniowy, którym pracownik jest objęty, wykonując pracę w danym systemie czasu pracy. Liczba godzin i dni pracy zaplanowana dla pracownika musi bowiem odpowiadać wymiarowi czasu pracy obowiązującemu w danym okresie rozliczeniowym. Zasady tworzenia harmonogramu dla pracy zmianowej omówimy na przykładzie.
W ramach doby
Planowanie pracy pracownika powinno następować w dobie rozumianej jako kolejne 24 godziny przypadające od pierwszej godziny pracy pracownika na danej zmianie. W tak rozumianej dobie przypadają:
- godziny pracy pracownika (w naszym przykładzie dla pracownika A - 8 godzin pracy na I zmianie we wtorek, 1 kwietnia, w godzinach 6.00-14.00) oraz
- przysługujący mu w każdej dobie co najmniej 11-godzinny okres odpoczynku.
Zaplanowanie pracy w kolejnym dniu faktycznie oznacza zaplanowanie pracy w kolejnej dobie, czyli w okresie 24 godzin następujących bezpośrednio po zakończeniu poprzedniej doby (dla pracownika A - 8 godzin pracy na I zmianie w środę, 2 kwietnia, w godzinach 6.00-14.00).
Dni wolne od pracy
Elementem organizacji czasu pracy są także dni wolne od pracy rozumiane jako kolejne 24 godziny wolne od pracy przypadające po zakończeniu doby, w której pracownik wykonywał pracę. W naszym przykładzie dla pracownika A:
- dzień wolny za roboczą niedzielę, 6 kwietnia, obejmuje 24 godziny przypadające od godz. 6.00 w poniedziałek, 7 kwietnia, do godz. 6.00 we wtorek, 8 kwietnia,
- dzień wolny z tytułu przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy obejmuje 24 godziny przypadające od godz. 6.00 we wtorek, 8 kwietnia, do godz. 6.00 w środę, 9 kwietnia.
Kolejny dzień pracy mógłby zatem rozpoczynać się w środę, 9 kwietnia, o godz. 6.00. Jednak pracodawca zdecydował, że pracownik będzie wykonywał pracę na II zmianie, w godzinach 14.00-22.00. Taka decyzja oznacza przesunięcie na osi czasu na prawo początku środowej doby. Obejmie ona kolejne 24 godziny przypadające od godziny 14.00 w środę do godziny 14.00 w czwartek. Od tego momentu nastąpi zmiana 24-godzinnego cyklu, w którym następuje planowanie pracy pracownika, a także gwarantowanie mu dobowego okresu odpoczynku oraz dni wolnych. Cykl ten rozpoczynać się będzie o godzinie 14.00. Kolejna taka zmiana nastąpi w środę, 16 kwietnia. W tym dniu pracownik ma bowiem przejść z II na III zmianę i wykonywać pracę w godzinach 22.00-6.00. Zatem kolejne 24-godzinne cykle będą przypadać między godzinami 22.00 jednego dnia i 22.00 kolejnego dnia.
23 kwietnia, w środę, pracownik ma ponownie rozpocząć pracę na I zmianie w godzinach 6.00-14.00. Ponieważ następuje zmiana pory wykonywania pracy przez pracownika (przesunięcie na osi czasu w lewo) można także, zgodnie z przepisami kodeksu pracy, skrócić pracownikowi tygodniowy okres odpoczynku. Zawsze jednak powinien on obejmować co najmniej 24 godziny.
Od godz. 6.00 we wtorek, 22 kwietnia, do godz. 6.00 w środę, 23 kwietnia, pracownik A korzysta z dnia wolnego od pracy z tytułu przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy. Od godz. 6.00 w poniedziałek, 21 kwietnia, do godz. 6.00 we wtorek, 22 kwietnia, pracownik korzysta z dnia wolnego od pracy z tytułu wykonywania pracy w niedzielę, 20 kwietnia. Te 24 godziny wolne od pracy powinny być poprzedzone co najmniej 11 godzinami wolnymi od pracy z poprzedniej doby, co tworzyłoby razem co najmniej 35-godzinny tygodniowy okres odpoczynku.
Planowanie odpoczynku
W naszym przykładzie tygodniowy okres odpoczynku został skrócony - do 24 godzin; w niedzielnej dobie roboczej pracownik nie będzie bowiem korzystać z dobowego okresu odpoczynku.
Planowaniu podlega również tygodniowy okres odpoczynku. W każdym tygodniu, czyli cyklu siedmiodniowym liczonym od pierwszego dnia okresu rozliczeniowego, pracownik powinien korzystać z co najmniej 35-godzinnego okresu odpoczynku, który obejmuje także 11-godzinny odpoczynek dobowy. Dla pracowników zatrudnionych w niedziele, jak ma to miejsce w naszym przykładzie, tygodniowy okres odpoczynku może przypadać w innym dniu tygodnia (praktycznie jest to dzień udzielany w zamian za wykonywanie pracy w niedziele).
Przykład harmonogramu pracy na jednomiesięczny okres rozliczeniowy obejmujący kwiecień 2008 r.
JADWIGA SOWIŃSKA