Obowiązek zapewniania pieczy nad rzeczami osobistymi pracownika nie został wyraźnie wymieniony w żadnym przepisie prawa pracy. Należy jednak pamiętać, że kodeks pracy nakazuje pracodawcy zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Obowiązek ten obejmuje także pieczę nad przedmiotami wniesionymi przez pracownika do zakładu w związku z pracą. Pracodawca zapewnia pracownikowi odpowiednie warunki pracy, zgodne z zasadami bhp i umożliwiające pełne wykorzystanie czasu pracy, który nie powinien być przeznaczany na pilnowanie rzeczy osobistych. Jak więc sprawa odpowiedzialności za rzeczy pracownika wygląda w świetle orzecznictwa sądowego?
Piecza nad rzeczami pracownika
Pomimo braku przepisów nakazujących pracodawcy pieczę nad rzeczami osobistymi pracownika, trudno zgodzić się z dosyć rozpowszechnionym, niestety, twierdzeniem, że pracodawca nie ma obowiązku troszczenia się o rzeczy pracownika, wniesione przezeń na teren zakładu pracy w związku z wykonywaną pracą. Już w wyroku z 6 lutego 1956 r., sygn. akt CR 270/55, Sąd Najwyższy wyjaśnił, że odpowiedzialność zakładu pracy za utratę takich rzeczy wynika ze stosunku pracy. Zakład pracy bowiem przez nawiązanie stosunku pracy przyjmuje na siebie jednocześnie zobowiązanie zapewnienia pracownikowi odpowiednich warunków pracy, w których mieści się również obowiązek pieczy nad rzeczami pracownika, wniesionymi do zakładu w związku z pracą. Pod rządami kodeksu pracy obowiązek ten wynika w szczególności z przepisów art. 16 k.p., nakazującego pracodawcy - stosownie do możliwości i warunków - zaspokajać bytowe, socjalne i kulturalne potrzeby pracowników, oraz art. 94 pkt 4 k.p., zobowiązującego pracodawcę m.in. do zapewnienia pracownikowi bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Strony stosunku pracy mogą ponadto zawrzeć dodatkową umowę o przechowanie. Zawarcie takiej umowy w formie dorozumianej może wynikać np. z faktu wydzielenia przez pracodawcę szczególnego pomieszczenia (np. szatni) dla przechowywania rzeczy pracowników. To prawda, że ani kodeks pracy, ani inne przepisy obowiązującego prawa nie wymagają od pracodawcy zawarcia z pracownikiem tego rodzaju dodatkowej umowy przechowania. Nie oznacza to jednak, że pracodawca nie ma w ogóle obowiązku roztoczenia pieczy nad rzeczami pracownika wniesionymi przezeń do zakładu w związku z pracą. Jak już zostało wyżej powiedziane, taki obowiązek pracodawcy wynika już z samej umowy o pracę.
Chodzi przy tym, oczywiście, tylko o rzeczy wniesione przez pracownika do zakładu pracy „w związku z pracą”. Do takich rzeczy należy w każdym razie odzież pracownika, stosowna do pory roku. Jeżeli pracodawca wydziela pomieszczenie do przechowywania tego rodzaju rzeczy pracowników, odpowiada za ich właściwe zabezpieczenie. Jeżeli nie wydziela, powinien dostarczyć pracownikowi odpowiednich środków do zabezpieczenia rzeczy. Takie stanowisko ma potwierdzenie w wyroku Sądu Najwyższego z 17 października 1977 r., sygn. akt I PR 89/77, w którym stwierdzono, że pracodawca przez nawiązanie stosunku pracy przyjmuje na siebie jednocześnie zobowiązanie zapewnienia pracownikowi odpowiednich warunków pracy, w których mieści się również obowiązek pieczy nad rzeczami pracownika, wniesionymi do zakładu w związku z pracą. Chodzi o rzeczy, których zatrudniony bezpośrednio przy sobie trzymać nie może i gdzieś musi zostawić. Dotyczy to zarówno sytuacji, gdy pracownik musi zdjąć w pracy odzież prywatną i założyć roboczą, jak i tej, gdy zdejmuje tylko odzież wierzchnią.
Co z rzeczami niezwiązanymi z pracą
Omawiany obowiązek pracodawcy dotyczy rzeczy osobistego użytku związanych z pracą (odzież w przypadku zmiany na roboczą, narzędzia oraz rzeczy, które pracownik zwykle ma przy sobie, a które przeszkadzają mu w wykonywaniu pracy i z tego powodu są przechowywane w szatni, np. zegarek). Jak widać, kryterium „związku z pracą” można uznać za wystarczające do przyjęcia odpowiedzialności. Natomiast - zgodnie z powszechnie przyjętą wykładnią - pracodawca nie odpowiada za utratę rzeczy pracownika wniesionych bez związku z pracą.
Podobnie stwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z 26 lipca 1979 r., sygn. akt I PRN 76/79. Sąd uznał, że zakład pracy przez nawiązanie stosunku pracy przyjmuje na siebie jednocześnie zobowiązanie pieczy nad rzeczami pracownika wniesionymi do zakładu w związku z pracą. Jednakże za utratę złotej obrączki, w razie pozostawienia jej przez pracownika w szafce znajdującej się w szatni, zakład pracy nie odpowiada. Taki wyrok jest konsekwencją stanowiska, że pracodawca nie odpowiada za utratę złotej obrączki pozostawionej w szatni, jeżeli nie przeszkadzała ona pracownikowi w pracy i nie był jej zobowiązany tam zostawiać.
Warto się zastanowić, czy w odniesieniu do pracodawcy nie będą miały zastosowania przepisy kodeksu cywilnego. Zgodnie bowiem z art. 300 k.p., w sprawach nieunormowanych przepisami prawa pracy do stosunku pracy stosuje się odpowiednio przepisy kodeksu cywilnego, jeżeli nie są one sprzeczne z zasadami prawa pracy. W związku z tym przepisem znajdzie zastosowanie art. 835 k.c., wedle którego przez umowę przechowania przechowawca zobowiązuje się zachować w stanie niepogorszonym rzecz ruchomą oddaną mu na przechowanie. Tak więc możliwe jest przechowywanie przez pracodawcę należących do pracowników rzeczy niezwiązanych z pracą i ponoszenie odpowiedzialności z tego tytułu w przypadku zawarcia z pracownikami cywilnoprawnej umowy o przechowanie regulowanej przepisami kodeksu cywilnego. Przepisy o przechowaniu, znajdujące się w kodeksie cywilnym, należy zastosować odpowiednio; wobec tego wydaje się, że pracodawca nie ma obowiązku zawierania odrębnych umów z każdym pracownikiem. W konsekwencji można by uznać, że w momencie, gdy pracodawca wydziela pracownikom specjalne miejsca do przechowywania rzeczy osobistych, zostaje zawarta dorozumiana umowa przechowania, w wyniku której pracodawca ma obowiązek objąć opieką wnoszone przez pracownika przedmioty. Z pewnością byłoby jednak wskazane, aby tę kwestię pracodawca uregulował np. w regulaminie pracy.
Teresa Mazurek
Podstawa prawna:
ustawa z 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (j.t. Dz.U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn.zm.).
Słownik terminologiczny
Szatnie - dzielą się na: szatnie odzieży własnej pracowników - przeznaczone do przechowywania odzieży należącej do pracowników (domowej), jeżeli ze względów higienicznych odzież ta nie powinna się stykać z odzieżą roboczą i środkami ochrony indywidualnej; szatnie odzieży roboczej i ochronnej - przeznaczone do przechowywania odzieży i obuwia roboczego oraz środków ochrony indywidualnej; szatnie podstawowe - przeznaczone do przechowywania odzieży własnej pracowników oraz odzieży roboczej i środków ochrony indywidualnej; szatnie przepustowe - składające się z części przeznaczonej na odzież własną pracowników, części przeznaczonej na odzież roboczą i środki ochrony indywidualnej oraz przepustowego zespołu sanitarnego z natryskami, łączącego obie te części. Szatnie powinny być dostosowane do rodzaju prac, stopnia narażenia pracownika na zabrudzenie ciała i zanieczyszczenia jego odzieży substancjami szkodliwymi, trującymi lub materiałami zakaźnymi. Powinny być urządzone oddzielnie dla kobiet i mężczyzn. Nie dotyczy to zakładu pracy, w którym jest zatrudnionych do dziesięciu pracowników na jednej zmianie - pod warunkiem zapewnienia możliwości osobnego korzystania przez kobiety i mężczyzn z tych pomieszczeń. Pomieszczenia przeznaczone na szatnie powinny być suche i, w miarę możliwości, oświetlone światłem dziennym. Szatnie mogą być urządzone w suterenach lub w piwnicach, pod warunkiem zastosowania odpowiedniej izolacji ścian zewnętrznych i podłóg zabezpieczającej pomieszczenia przed wilgocią i nadmiernymi stratami ciepła oraz zapewnienia warunków ewakuacji ludzi z tych pomieszczeń. Pracownicy zatrudnieni w pomieszczeniach biurowych mogą przechowywać swoją odzież w przeznaczonych do tego miejscach w pomieszczeniach pracy.
Pracodawca przez nawiązanie stosunku pracy przyjmuje na siebie jednocześnie zobowiązanie zapewnienia pracownikowi odpowiednich warunków pracy, w których mieści się również obowiązek pieczy nad rzeczami pracownika, wniesionymi do zakładu w związku z pracą.