Faktoring to rodzaj działalności finansowej polegającej na wykupie nieprzeterminowanych wierzytelności przedsiębiorstw, należnych im od odbiorców z tytułu dostaw towarów lub usług, połączony z finansowaniem klientów oraz świadczeniem na ich rzecz dodatkowych usług. Umowa faktoringu jest umową nienazwaną. W prawie polskim nie znajdujemy oddzielnych przepisów prawnych normujących zagadnienia faktoringu. Mają tu zastosowanie przepisy dotyczące przelewu wierzytelności art. 509-518 kodeksu cywilnego oraz art. 410 par. 2 dotyczący świadczenia nienależnego. Prawo do zawierania umów faktoringu wynika natomiast z art. 353 par. 1 k.c., który mówi o swobodzie zawierania umów.
Faktorem jest z reguły bank lub firma zajmująca się skupem wierzytelności handlowych.
Faktorantem jest natomiast przedsiębiorca, któremu z mocy zawartej umowy handlowej jako sprzedawcy lub dostawcy przysługuje prawo do żądania zapłaty za sprzedane lub dostarczone towary lub świadczone usługi.
Umowa faktoringu
Do umowy faktoringu mają zastosowanie przepisy ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych dotyczące sprzedaży praw majątkowych, w tym przypadku wierzytelności. Umowa faktoringu jest umową przenoszącą na faktora określone prawo majątkowe, czyli wierzytelność.
Zgodnie z art. 14 ust. 1 ustawy o CIT przychodem z odpłatnego zbycia rzeczy lub praw majątkowych jest ich wartość wyrażona w cenie określonej w umowie. Przychodem przedsiębiorcy ze sprzedaży wierzytelności będzie zatem cena ustalona przez strony umowy faktoringowej. Jeżeli ustalona we wskazany sposób cena będzie bez uzasadnionej przyczyny odbiegać od wartości rynkowej wierzytelności, przychód określi organ podatkowy w wysokości wartości rynkowej. Wartość rynkowa wierzytelności będzie uzależniona przede wszystkim od kondycji finansowej i przewidywanej wypłacalności dłużnika wierzytelności.
Kosztem podatkowym poniesionym przez przedsiębiorcę jest wartość wierzytelności, o którą pomniejszane są aktywa majątku przedsiębiorcy oraz koszty sprzedaży, tj. dyskonto i ewentualnie prowizja. Zbycie wierzytelności poniżej wartości jej zakupu powoduje stratę, którą powiększają koszty sprzedaży. W konsekwencji zatem, zgodnie z art. 16 ust. 1 pkt 39 ustawy o CIT, jeżeli wierzytelność uprzednio została zarachowana u przedsiębiorcy na podstawie art. 12 ust. 3 ustawy o CIT jako przychód należny, stratę z tytułu sprzedaży wierzytelności uważa się za koszt uzyskania. Oznacza to, że jeżeli zbywana wierzytelność została zarachowana jako przychód należny, to podatnik ma prawo, w momencie dokonania sprzedaży wierzytelności, zaliczyć do kosztów uzyskania przychodu stratę poniesioną z tytułu jej sprzedaży. W takiej sytuacji cena, jaką zapłaci nabywca, nie stanowi przychodu podatnika, wierzytelność była bowiem już wcześniej uwzględniona w podstawie opodatkowania. Uznanie ceny uzyskanej ze zbycia wierzytelności za przychód podatkowy prowadziłoby do podwójnego jej opodatkowania.
A zatem im mniejsza cena sprzedaży wierzytelności, tym wyższa strata stanowiąca koszt uzyskania przychodu. Przepisy nie określają dolnego limitu ceny, za jaką możną zbyć wierzytelność, nie narażając się na negatywne konsekwencje podatkowe.
Kłopotliwy VAT
Czynność windykacji należności zaliczana do Sekcji J PKWiU Usługi pośrednictwa finansowego sklasyfikowana jest w grupie tych usług, które co do zasady korzystają ze zwolnienia z VAT. Zwolnienie to zapisane zostało w poz. 3 załącznika nr 4 do ustawy o VAT. W tym samym jednak miejscu, w którym ustanowione zostało zwolnienie dla usług zaliczanych do Sekcji J PKWiU, ustawodawca wyspecyfikował te czynności, które pomimo iż są usługami pośrednictwa finansowego, nie korzystają ze zwolnienia z VAT - wśród nich wymienione zostały usługi ściągania długów, czyli faktoring.
Wynagrodzenie faktora
Jednak przepisy w zakresie VAT nie dają odpowiedzi, w jaki sposób należy opodatkować wynagrodzenie za poszczególne czynności wynikające z umowy faktoringu. Część interpretacji wydawanych przez organy skarbowe wskazuje, że w przypadku, gdy umowa faktoringu wyraźnie rozgranicza zakres usług świadczonych w ramach umowy, a część wynagrodzenia na rzecz faktora z tytułu usługi finansowania jest wyodrębniona i skalkulowana w oparciu o okres i wysokość kredytowania, to ta część wynagrodzenia podlega zwolnieniu z opodatkowania VAT jako usługa finansowa. Z drugiej strony, kwota prowizji z tytułu zawarcia umowy jako bezpośrednie wynagrodzenie z tytułu świadczenia samych usług faktoringu będzie podlegała opodatkowaniu podatkiem VAT w wysokości 22 proc.
Takie stanowisko potwierdził naczelnik Pierwszego Mazowieckiego Urzędu Skarbowego w Warszawie, w piśmie z 6 maja 2005 r. nr 1471/NUR1/443-102/05/GW, w którym możemy przeczytać, że wynagrodzeniem za finansowanie działalności operacyjnej faktoranta, w ramach umowy faktoringu, są również odsetki, co w tej części upodabnia przedmiotowe umowy do usług kredytowych, a ponieważ w zawartej umowie finansowanie działalności operacyjnej faktoranta zostało wyraźnie wyodrębnione, także w części dotyczącej wynagrodzenia, to należy uznać traktowanie ww. usługi jako odrębnej usługi kredytowej, zwolnionej od podatku zgodnie z art. 43 ust. 1 pkt 1 ustawy z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług.
Rozbieżne interpretacje
Jednak linia interpretacyjna organów podatkowych w omawianej kwestii nie jest jednolita, część organów podatkowych przyjmuje, że podstawą opodatkowania przy świadczeniu usług faktoringowych jest zarówno kwota wynagrodzenia, jak i odsetek. Takie stanowisko prezentuje dyrektor Izby Skarbowej w Rzeszowie, w piśmie z 11 lutego 2005 r. nr IS.IX/3-0050/388/04. Według niego zgodnie z art. 29 ustawy podstawą opodatkowania jest obrót, z zastrzeżeniem ust. 2-22, art. 30-32, art. 119 oraz art. 120 ust. 4. Obrotem jest kwota należna z tytułu sprzedaży, pomniejszona o kwotę należnego podatku. Kwota należna obejmuje całość świadczenia należnego od nabywcy. Obrotem jest także otrzymana dotacja, subwencja i inna dopłata o podobnym charakterze związana z dostawą lub świadczeniem usług. Podstawą opodatkowania świadczonej usługi faktoringu jest zarówno kwota otrzymanych odsetek, jak również kwota otrzymanego wynagrodzenia prowizyjnego pomniejszone o kwotę podatku należnego. Opodatkowaniu zatem podlegać będą wszelkie opłaty otrzymane w związku z zawartą umową faktoringu. Odsetki płacone przez faktoranta stanowią wynagrodzenie faktora z tytułu udzielonego finansowania. Element finansowania stanowi jedną z podstawowych funkcji usługi faktoringu.
Ważne
Przedmiotem obrotu mogą być wierzytelności nieprzedawnione
PRZYKŁAD
SPRZEDAŻ WIERZYTELNOŚCI
Zgodnie z umową zawartą pomiędzy spółka Alfa oraz bankiem nabywane są przez Bank wszystkie wierzytelności spółki wobec firmy Beta za 97 proc. wartości wierzytelności. Bank dokonuje płatności za wierzytelności w ciągu 7 dni od dnia otrzymania informacji o wystawieniu faktury. W przypadku gdy firma Beta nie ureguluje na rzecz banku należności w ciągu 60 dni, spółka Alfa jest zobowiązana zwrócić bankowi wpłaconą cenę wierzytelności. W takim przypadku będziemy mieli do czynienia z usługami faktoringowymi opodatkowanymi według 22-proc. stawki VAT. Bowiem usługi faktoringowe, jako wyłączone z zakresu pośrednictwa finansowego, które jest zwolnienione z VAT, podlegają opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług w wysokości 22 proc.
RafaŁ Styczyński
ksiegowosc@infor.pl
PODSTAWA PRAWNA
• Ustawa z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz.U. nr 54, poz. 535 z późn. zm.).