Roszczenie windykacyjne
Artykuł 222. § 1. kodeksu cywilnego mówi, że właściciel może żądać od osoby, która włada faktycznie jego rzeczą, ażeby rzecz została mu wydana, chyba że osobie tej przysługuje skuteczne względem właściciela uprawnienie do władania rzeczą. Tym uprawnieniem może być dzierżawa, najem, użytkowanie wieczyste czy służebność gruntowa.
Roszczenie windykacyjne może dotyczyć zarówno nieruchomości jak i ruchomości, a także, znajdującej się we władaniu osoby nieuprawnionej, części rzeczy.
Przy roszczeniu windykacyjnym właściciel ma obowiązek przeprowadzenia dowodu własności. Przykładowo, jeśli nieruchomość ma sporządzoną księgę wieczystą, to domniemywa się zgodności prawa wpisanego do księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym (wystarczy że właściciel przedstawi odpis). Domniemanie to można jednak obalić.
Innymi dokumentami potwierdzającymi własność są akty notarialne i ich odpisy, orzeczenia sądowe i decyzje administracyjne. W przypadku braku pisemnych dowodów można przeprowadzić dowód z zeznań świadków (pod warunkiem, że nie obchodzi to przepisów o skutkach niezachowania formy czynności prawnej).
Przykład: Pozew o wydanie lokalu
Kto może wystąpić z roszczeniem windykacyjnym
Oprócz właściciela legitymację czynną do złożenia powództwa posiada także:
- Współwłaściciel i użytkownik wieczysty,
a także poprzez odpowiednie stosowanie przepisów o ochronie własności:
- osoba uprawniona z tytułu ograniczonych praw rzeczowych (np. służebności, czy własnościowego prawa do lokalu spółdzielczego)
- najemca i dzierżawca (ich prawa są skuteczne wobec wszystkich- nawet w stosunku do właściciela nieruchomości) w zakresie ochrony posiadania.
Roszenia uzupełniające
Właścicielowi który został pozbawiony możliwości korzystania z rzeczy przysługują roszczenia uzupełniające. Są nimi:
- roszczenie o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy,
- roszczenie o odszkodowanie z powodu zużycia, pogorszenia lub utraty rzeczy,
- roszczenie o zwrot pożytków.
Należy jednak pamiętać że te uprawnienia nie przysługują właścicielowi jeśli posiadacz samoistny pozostawał w dobrej wierze. Jednak od czasu kiedy posiadacz dowiedział się wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy, jest on obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy i jest odpowiedzialny za jej zużycie, pogorszenie lub utratę, chyba że pogorszenie lub utrata nastąpiła bez jego winy. (art. 224k.c.)
W gorszej sytuacji pozostaje posiadacz w złej wierze. Zgodnie z artykułem 225 k.c. jego obowiązki są takie same jak obowiązki samoistnego posiadacza w dobrej wierze od chwili, w której ten dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy.
Posiadacz samoistny w złej wierze obowiązany jest nadto zwrócić wartość pożytków, których z powodu złej gospodarki nie uzyskał oraz jest odpowiedzialny za pogorszenie i utratę rzeczy, chyba że rzecz uległaby pogorszeniu lub utracie także wtedy, gdy znajdowała się w posiadaniu uprawnionego.
Roszczenie negatoryjne
Roszczenie to stanowi istotne narzędzie ochrony własności w przypadku kiedy właściciel nie jest pozbawiony faktycznego władztwa nad rzeczą, ale działania drugiej strony (tak zwane immisje) zakłócają korzystanie z rzeczy w należyty sposób. Zgodnie z artykułem 222. § 2 kodeksu cywilnego właścicielowi przysługuje wtedy roszczenie o przywrócenie stanu zgodnego z prawem. Nie jest ono tożsame z roszczeniem odszkodowawczym - obliguje sprawcę szkody do przywrócenia stanu zgodnego z prawem i zaniechania naruszeń – posiada więc także charakter roszczenia prewencyjnego.
Legitymację czynną do złożenia powództwa posiada właściciel, współwłaściciel, dzierżawca, najemca, użytkownik wieczysty, a także osoba uprawniona z tytułu ograniczonych praw rzeczowych.
Zobacz: W jaki sposób rozliczyć koszt zakupu samochodu ciężarowego?
Przedawnienie
Roszczenie windykacyjne i negatoryjne nie ulega przedawnieniu jeżeli dotyczy nieruchomości (a także przez odpowiednie stosowanie przepisów- m.in. własnościowego prawa do lokalu spółdzielczego). Nie dotyczy to jednak roszczeń uzupełniających.
W przypadku rzeczy ruchomych mają zastosowanie ogólne terminy określone w kodeksie cywilnym.