Waloryzacja umowna
Artykuł 358. § 1. kodeksu cywilnego mówi, że jeżeli przedmiotem zobowiązania od chwili jego powstania jest suma pieniężna, spełnienie świadczenia następuje przez zapłatę sumy nominalnej. Suma nominalna to suma na którą opiewa świadczenie w chwili powstania zobowiązania. Strona nie ma zatem możliwości zmienienia wysokości świadczenia chyba że do umowy załączono klauzulę waloryzacyjną.
Podstawę do takiego rozwiązania daje artykuł 358.2. Mówi on że strony mogą zastrzec w umowie, że wysokość świadczenia pieniężnego zostanie ustalona według innego niż pieniądz miernika wartości. Ustawodawcy chodzi tutaj o przeliczenie świadczenia według miernika innego niż pieniądz polski. Ze względu na przyjęte kryterium przeliczania możemy wyróżnić następujące klauzule:
- klauzula złota – zwrot następuje po przeliczeniu świadczenia według wartości (ceny) określonej ilości złota, ) w chwili wymagalności zobowiązania,
- klauzula towarowa - za miernik wartości przyjmujemy cenę wybranego towaru (np. węgla, ropy, zboża),
- klauzule indeksowe – miernik wartości stanowią tu wybrane wskaźniki kosztów (np. średnie wynagrodzenie w danym sektorze, wskaźnik inflacji, cena m2 mieszkania),
- klauzula walutowa – zwrot następuje po przeliczeniu świadczenia według waluty obcej lub koszyka walut.
Waloryzacja sądowa
Waloryzacja sądowa jest możliwa na wniosek strony, w przypadku istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza. O tym czy zmiana była istotna decyduje sąd. Ważne jest by zmiana siły nabywczej nastąpiła podczas trwania zobowiązania. Waloryzacja świadczeń wykonanych lub wygasłych jest niedopuszczalna. Sąd po uwzględnieniu interesu stron i zasad współżycia społecznego może zmienić wysokość świadczenia lub sposób jego spełnienia. Z żądaniem zmiany wysokości lub sposobu spełnienia świadczenia pieniężnego nie może wystąpić strona prowadząca przedsiębiorstwo, jeżeli świadczenie pozostaje w związku z prowadzeniem tego przedsiębiorstwa.
Polecamy: Co przedsiębiorca powinien wiedzieć o odsetkach?
Klauzula rebus sic stantibus
Przedsiębiorcy mogą z kolei skorzystać z artykułu 3571 k.c. Zgodnie z nim, jeżeli z powodu nadzwyczajnej zmiany stosunków spełnienie świadczenia byłoby połączone z nadmiernymi trudnościami albo groziłoby jednej ze stron rażącą stratą, czego strony nie przewidywały przy zawarciu umowy, sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, oznaczyć sposób wykonania zobowiązania, wysokość świadczenia lub nawet orzec o rozwiązaniu umowy.
Należy mieć jednak na uwadze że skorzystanie z tej klauzuli ograniczone jest do wyjątkowych sytuacji których strony nie mogły przewidzieć ani im zapobiec – klęsk żywiołowych, gwałtownych kryzysów i związanej z nimi bardzo wysokiej inflacji czy hiperinflacji, zamieszek itp. Na tą klauzulę może się powołać każda ze stron – zarówno wierzyciel jak i dłużnik.
Zobacz serwis: Finanse i rozwój
Podstawa prawna:
Artykuły 358. 3581 i 3571 Kodeksu cywilnego