Jedną z podstawowych zmian jest wprowadzenie (art. 2 pkt 5 ustawy o finansach publicznych) ustawowej definicji „środków europejskich”. Zalicza się do nich:
• środki pochodzące z funduszy strukturalnych, Funduszu Spójności i Europejskiego Funduszu Rybackiego, z wyłączeniem środków przeznaczonych na realizację programów Europejskiej Współpracy Terytorialnej i Europejskiego Instrumentu Sąsiedztwa i Partnerstwa,
• niepodlegające zwrotowi środki z pomocy udzielanej przez państwa członkowskie Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA), z wyłączeniem środków Norweskiego Mechanizmu Finansowego 2004-2009 i Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego 2004-2009,
• środki na realizację Wspólnej Polityki Rolnej.
BGK - płatnikiem środków europejskich
W nowym systemie rozliczania dotacji środki europejskie są wyłączone z budżetu państwa. Utworzony został budżet środków europejskich, przeznaczony do finansowania programów. Pieniądze z tego budżetu są przekazywane bezpośrednio do beneficjenta w formie płatności (a nie dotacji rozwojowej) wypłacanej przez BGK. Wypłata uruchamiana jest na podstawie zlecenia wystawianego przez instytucję podpisującą z beneficjentem umowę o dofinansowanie. Współfinansowanie krajowe, czyli część dofinansowania projektu pochodząca z budżetu państwa, jest przekazywane beneficjentowi w formie dotacji celowej przez właściwego dysponenta części budżetowej, bezpośrednio albo za pośrednictwem BGK.
W konsekwencji dofinansowanie przekazywane jest w dwóch przelewach przez:
• BGK jako płatność ze środków funduszy unijnych (85%),
• właściwego dysponenta (IP - Instytucje Pośredniczące / IP2 - Instytucje Wdrażające) lub BGK w przypadku otwarcia przez IP/IP2 rachunku w BGK do obsługi współfinansowania krajowego (do 15%).
W związku z opisanym systemem przekazywania dofinansowania wszelkie zwroty dotyczące środków otrzymanych w 2010 r. powinny być dokonywane przez beneficjenta na rachunek, z którego otrzymał środki.
Środki, które beneficjent otrzymuje jako współfinansowanie unijne, nie podlegają zwrotowi z końcem roku budżetowego. Będą one mogły być wydatkowane w kolejnym roku, co powinno zwiększyć płynność finansową realizowanego projektu. Do środków przekazanych jako współfinansowanie krajowe w formie dotacji celowej mają zastosowanie zasady rozliczania właściwe dla dotacji z budżetu państwa, co oznacza, że środki te podlegają zwrotowi do 31 grudnia, jeżeli nie zostaną zgłoszone jako środki niewygasające.
W przypadku gdy zaliczka wypłacona beneficjentowi zawiera zarówno wkład UE, jak i wkład krajowy, beneficjent musi dokładnie wiedzieć, jaka część przekazanego mu dofinansowania podlega obowiązkowi zwrotu w przypadku braku rozliczenia do końca roku budżetowego. Dlatego zapisy umowy o dofinansowanie muszą precyzyjnie wskazywać, jaka część środków przysługujących beneficjentowi stanowi współfinansowanie krajowe i jakie są konsekwencje ich nierozliczenia z końcem roku budżetowego.
Zapisy dyscyplinujące do składania wniosków o płatność w terminie
Ustawa o finansach publicznych (art. 189 ust. 3) wprowadziła również zapis dyscyplinujący do terminowego składania wniosków o płatność. Zgodnie z tym przepisem:
w przypadku niezłożenia przez beneficjentów wniosku o płatność na kwotę lub w terminie wynikającym z harmonogramu płatności, od środków pozostałych do rozliczenia, przekazanych w ramach zaliczki, powinny zostać naliczone odsetki jak dla zaległości podatkowych, liczone od dnia przekazania środków do dnia złożenia wniosku o płatność.
Odsetki te nalicza się od kwoty pozostającej do rozliczenia, tj. stanowiącej co najmniej 70% łącznej kwoty przekazanego dofinansowania, z zastrzeżeniem, że nie dotyczy to cząstkowych wniosków o płatność. W przypadku rozliczenia we wniosku o płatność ww. kwoty, odsetek nie nalicza się. W przypadku nierozliczenia we wniosku o płatność ww. kwoty, odsetki nalicza się od różnicy pomiędzy kwotą rozliczoną a kwotą, która powinna zostać rozliczona, tj. minimum 70% otrzymanych środków.
Zatem beneficjenci w celu uniknięcia naliczania odsetek powinni pamiętać, by harmonogram płatności był ustalany na realnym poziomie zgodnie z planowanymi działaniami w projekcie. Harmonogram może podlegać aktualizacji we wniosku o płatność lub w innej formie pisemnej, przed przekazaniem kolejnej transzy.
WAŻNE!
W celu uniknięcia naliczania odsetek w związku z niezłożeniem wniosku o płatność na kwotę lub w terminie wynikającym z harmonogramu płatności beneficjenci powinni pamiętać, by harmonogram płatności był ustalany na realnym poziomie zgodnie z planowanymi działaniami w projekcie.
Wykluczenie z prawa otrzymania środków na projekty w ramach programów operacyjnych
Nowa ustawa wprowadza także zmiany w zakresie 3-letniego wykluczenia z prawa otrzymania środków na realizację projektów w ramach programów operacyjnych. Zgodnie z art. 211 ust. 2 starej ustawy (tj. ustawy o finansach publicznych z 30 czerwca 2005 r. - Dz.U. Nr 249, poz. 2104), jedynie w przypadku gdy wykorzystanie środków niezgodnie z przeznaczeniem spowodowało jednocześnie niezrealizowanie pełnego zakresu rzeczowego projektu, beneficjent był wykluczony z prawa otrzymania środków na realizację projektów w ramach programów operacyjnych, a okres wykluczenia rozpoczynał się od dnia, w którym decyzja o zwrocie środków stała się ostateczna, kończył zaś z upływem 3 lat od dnia dokonania zwrotu środków. Zgodnie z art. 207 ust. 4 i 5 nowej ustawy katalog okoliczności powodujących wykluczenie uległ rozszerzeniu. Obejmuje on przypadki, w których:
• beneficjent otrzymał płatność na podstawie przedstawionych jako autentyczne dokumentów podrobionych lub przerobionych lub dokumentów potwierdzających nieprawdę, lub
• na skutek okoliczności leżących po stronie beneficjenta nie zrealizował on pełnego zakresu rzeczowego projektu w przypadku projektów infrastrukturalnych lub nie zrealizował celu projektu, lub
• beneficjent nie zwrócił środków w terminie 14 dni od dnia doręczenia decyzji o zwrocie, lub
• okoliczności (wykorzystanie środków europejskich niezgodnie z przeznaczeniem, z naruszeniem procedur obowiązujących przy wydatkowaniu tych środków lub też pobranie ich nienależnie lub w nadmiernej wysokości) wystąpiły wskutek popełnienia przestępstwa przez beneficjenta, partnera, podmiot upoważniony do dokonywania wydatków, a w przypadku gdy podmioty te nie są osobami fizycznymi - osobę uprawnioną do wykonywania w ramach projektu czynności w imieniu beneficjenta, przy czym fakt popełnienia przestępstwa przez wymienione podmioty został potwierdzony prawomocnym wyrokiem sądowym.
Pozostałe zmiany
Pozostałe zmiany w systemie rozliczania dotacji unijnych dotyczą:
• możliwości udzielania ulg w spłacie środków orzeczonych do zwrotu (umorzenie, odroczenie terminu spłaty, rozłożenie na raty) - art. 64,
• zakazu prowadzenia egzekucji administracyjnej w stosunku do środków wypłacanych w ramach płatności i w ramach dotacji jako zaliczka (refundacja jako zwrot środków nie podlega ochronie) - art. 2 pkt 2 ustawy z 27 sierpnia 2009 r. - Przepisy wprowadzające ustawę o finansach publicznych,
• obowiązku ujęcia przez beneficjentów będących jednostkami sektora finansów publicznych każdego wydatku kwalifikowanego we wniosku o płatność najpóźniej w terminie do 3 miesięcy od dnia jego poniesienia (art. 190).
• art. 2 pkt 5, art. 64, art. 189 ust. 3, art. 190, art. 207 ust. 4-5 ustawy z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych - Dz.U. Nr 157, poz. 1240
• art. 2 pkt 2 ustawy z 27 sierpnia 2007 r. - Przepisy wprowadzające ustawę o finansach publicznych - Dz.U. Nr 157, poz 1241; ost.zm. Dz.U z 2009 r. Nr 219, poz. 1706
Halina Kędziora
doradca podatkowy