Patent europejski umożliwia uzyskanie ochrony patentowej w różnych krajach w drodze jednego postępowania i na podstawie jednolitych przepisów prawa materialnego zawartych w Konwencji o udzielaniu patentów europejskich (Konwencji o patencie europejskim). Oprócz Polski - stronami konwencji są pozostałe kraje Unii Eropejskiej oraz Szwajcaria, Liechtenstein, Chorwacja, Islandia, Monako, Norwegia, Turcja. Dodatkowo - na wniosek zgłaszającego - zakres terytorialny patentu europejskiego może być rozszerzony na terytorium: Albanii, Bośni i Hercegowiny, Macedonii i Serbii. Patent europejski co do zasady wywiera w każdym umawiającym się państwie, dla którego został udzielony, ten sam skutek i podlega tym samym warunkom, co patent krajowy udzielony w danym kraju. Po udzieleniu przez Europejski Urząd Patentowy patentu europejskiego prawo to stanowi swego rodzaju wiązkę patentów krajowych skutecznych na terytoriach państw objętych ochroną na podstawie wyznaczenia zgłaszającego.
Kto może ubiegać się o patent europejski?
Europejskiego zgłoszenia patentowego może dokonać każda osoba fizyczna, osoba prawna albo jakakolwiek jednostka organizacyjna traktowana jak osoba prawna na mocy właściwego ustawodawstwa, bez jakichkolwiek ograniczeń co do państwa pochodzenia. Europejskie zgłoszenie patentowe może być również dokonane bądź przez współzgłaszających, bądź przez dwóch lub większą liczbę zgłaszających wyznaczających różne umawiające się państwa.
Co powinien zawierać wniosek o uzyskanie patentu europejskiego i gdzie można go złożyć?
Europejskie zgłoszenie patentowe winno zawierać: podanie o udzielenie patentu europejskiego, opis wynalazku, jedno lub więcej zastrzeżeń patentowych, rysunki powoływane w opisie lub zastrzeżeniach patentowych, skrót opisu.
Musi ono również spełniać wymogi ustalone w Regulaminie wykonawczym do Konwencji o patencie europejskim. Zgłaszający powinien także uiścić, pod rygorem uznania zgłoszenia za wycofane, opłaty urzędowe za zgłoszenie oraz za poszukiwanie.
Europejskie zgłoszenie patentowe może być dokonane bezpośrednio w Europejskim Urzędzie Patentowym w Monachium, Hadze bądź Berlinie albo - z wyjątkiem zgłoszenia wydzielonego - w głównym urzędzie własności przemysłowej lub w innym właściwym organie umawiającego się państwa, jeżeli przewiduje to ustawodawstwo tego kraju. Zgłoszenie dokonane w ten ostatni sposób wywołuje skutek tożsamy ze zgłoszeniem dokonanym w tej samej dacie w Europejskim Urzędzie Patentowym.
Czy to oznacza, że możliwe jest dokonywanie europejskich zgłoszeń patentowych za pośrednictwem Urzędu Patentowego RP?
Tak, z wyjątkiem zgłoszenia wydzielonego. Zgłoszenie takie wywołuje skutek tożsamy ze zgłoszeniem dokonanym w tej samej dacie w Europejskim Urzędzie Patentowym. Urząd Patentowy RP jako urząd przyjmujący jest zobowiązany do przekazania zgłoszenia Europejskiemu Urzędowi Patentowemu w jak najkrótszym czasie, biorąc pod uwagę wymogi ustanowione w przepisach dotyczących wynalazków tajnych. Na urzędzie przyjmującym spoczywa obowiązek podejmowania wszelkich niezbędnych kroków, by przekazanie europejskiego zgłoszenia patentowego nastąpiło w ciągu sześciu tygodni od daty zgłoszenia, jeśli przedmiotowy wynalazek ewidentnie nie należy do wynalazków taj
nych, albo czterech miesięcy od daty zgłoszenia bądź czternastu miesięcy od daty pierwszeństwa (np. z wystawy), jeżeli zgłoszenie wymaga prowadzenia dalszych czynności pod kątem weryfikacji tajności przedmiotowego wynalazku. Europejskie zgłoszenie patentowe, które nie wpłynie do Europejskiego Urzędu Patentowego w terminie czternastu miesięcy od daty zgłoszenia bądź daty pierwszeństwa, uważa się za wycofane. Zgłoszenie patentowe, którego przedmiot został utajniony, nie jest w ogóle przekazywane do Europejskiego Urzędu Patentowego.
Czy można dokonywać europejskich zgłoszeń patentowych za pomocą internetu?
Europejskie zgłoszenie patentowe może być dokonane on-line. Urząd Patentowy RP we współpracy z Europejskim Urzędem Patentowym przyjmuje zgłoszenia w systemie epolineR Online Filing (eOLF). Elektroniczne zgłoszenie winno być opatrzone podpisem elektronicznym składanym przy użyciu specjalnej inteligentnej karty wyposażonej w kod PIN, dostarczanej użytkownikom przez Europejski Urząd Patentowy. Elektroniczne zgłoszenie wynalazku uprawnia do stosowania niższych stawek niektórych opłat urzędowych, przede wszystkim opłaty za zgłoszenie.
Jakie są koszty urzędowe związane z uzyskaniem i utrzymywaniem patentu europejskiego?
Wysokość opłat urzędowych jest zależna od wielu czynników. Spośród nich jako najważniejsze należy wskazać: liczbę wyznaczonych w zgłoszeniu państw, liczbę stron dokumentacji zgłoszeniowej, fakt dokonania zgłoszenia on-line, przewidywany okres utrzymywania ochrony patentowej. Przeciętne koszty urzędowe w odniesieniu do uzyskania i utrzymywania patentu europejskiego udzielonego z wyznaczeniem ośmiu krajów, przy założeniu realnego czasu ochrony dziesięciu lat i standardowej objętości opisu patentowego (do trzydziestu pięciu stron) wynoszą ok. 12 tys. euro. Wyliczenie to nie obejmuje kosztów tłumaczeń opisów patentowych na języki urzędowe wyznaczonych państw.
Na jakie dofinansowanie z funduszów UE mogą liczyć podmioty ubiegające się o uzyskanie patentu europejskiego?
W ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka, Priorytet 5: Dyfuzja innowacji, Działanie 5.4: Zarządzanie własnością intelektualną - kwota potencjalnego wsparcia wynosi od 2 tys. zł do 400 tys. zł. Wśród wydatków kwalifikujących się do objęcia wsparciem są zarówno opłaty urzędowe wnoszone na kolejnych etapach postępowania w sprawie europejskiego zgłoszenia patentowego, jak i wynagrodzenie europejskiego rzecznika patentowego z tytułu opracowania dokumentacji zgłoszeniowej wynalazku oraz zastępstwa przed Europejskim Urzędem Patentowym. Przedmiotem wsparcia mogą być również wydatki poniesione na niezbędne tłumaczenia dokumentacji.
Ile trwa procedura udzielenia patentu europejskiego?
Postępowanie w sprawie udzielenia patentu europejskiego trwa średnio od trzech do pięciu lat - licząc od daty zgłoszenia wynalazku. W toku postępowania można wyróżnić dwa główne etapy. Pierwsza faza dotyczy badania formalnego zgłoszenia oraz przygotowania wstępnego raportu z poszukiwań. Europejski Urząd Patentowy weryfikuje dokumentację zgłoszeniową z punktu widzenia wymogów formalnych oraz sporządza wstępny raport z poszukiwań, w którym wskazuje na wcześniejsze rozwiązania istotne z punktu widzenia zgłaszanego wynalazku. Raport jest wysyłany do zgłaszającego wraz z opinią dotyczącą określenia czy wynalazek i samo zgłoszenie spełniają wymogi Konwencji o patencie europejskim. Pierwszy etap kończy publikacja europejskiego zgłoszenia patentowego oraz wstępnego raportu z poszukiwań. Na drugą fazę postępowania składa się badanie merytoryczne zgłoszenia. Europejski Urząd Patentowy ocenia, czy zgłoszony wynalazek spełnia przesłanki patentowalności oraz podejmuje decyzję w sprawie udzielenia patentu europejskiego.
Jakie są ograniczenia związane z przedmiotem patentu udzielanego przez Europejski Urząd Patentowy?
W myśl postanowień Konwencji o patencie europejskim za wynalazki nie uważa się w szczególności: odkryć, teorii naukowych i metod matematycznych; wytworów o charakterze estetycznym; schematów, zasad i metod przeprowadzania procesów myślowych, rozgrywania gier albo prowadzenia działalności gospodarczej oraz programów komputerowych; przedstawienia informacji. Ponadto nie udziela się patentów europejskich na: wynalazki, których wykorzystywanie byłoby sprzeczne z porządkiem publicznym lub moralnością; takie korzystanie nie jest uważane za sprzeczne tylko dlatego, że jest zabronione przez ustawę lub inny akt prawny w kilku lub we wszystkich umawiających się państwach; odmiany roślin lub rasy zwierząt albo czysto biologiczne sposoby hodowli roślin lub zwierząt; regulacja ta nie ma zastosowania do mikrobiologicznych sposobów ani do wytworów uzyskiwanych takimi sposobami; sposoby leczenia ludzi i zwierząt metodami chirurgicznymi lub terapeutycznymi oraz sposoby diagnostyki stosowane na ludziach lub zwierzętach (regulacja ta nie dotyczy wytworów, w szczególności substancji lub mieszanin, przeznaczonych do stosowania w leczeniu lub diagnostyce).
Jakie roszczenia przysługują uprawnionemu w przypadku naruszenia patentu europejskiego?
W myśl Konwencji o patencie europejskim każde naruszenie patentu europejskiego rozpatruje się zgodnie z ustawodawstwem krajowym danego państwa, w którym patent wywołuje skutek. W Polsce uprawniony z patentu europejskiego może żądać: zaniechania naruszania, usunięcia skutków naruszenia przez podanie do publicznej wiadomości części albo całości orzeczenia sądu lub informacji o orzeczeniu; wydania bezpodstawnie uzyskanych korzyści; naprawienia wyrządzonej szkody na zasadach ogólnych albo przez zapłatę sumy pieniężnej w wysokości odpowiadającej opłacie licencyjnej bądź innego stosownego wynagrodzenia, które w chwili ich dochodzenia byłyby należne tytułem udzielenia przez uprawnionego zgody na korzystanie z wynalazku.
Ponadto sąd, rozstrzygając o naruszeniu patentu, może orzec na wniosek uprawnionego o rozporządzeniu, stanowiącymi własność naruszyciela, bezprawnie wytworzonymi produktami oraz środkami i materiałami użytymi do wytworzenia takich produktów.
Krzysztof Czub
pracownik naukowy Uniwersytetu Gdańskiego, polski i europejski rzecznik patentowy w Kancelarii Prawa Własności Przemysłowej i Prawa Autorskiego Czub & Czub
Rozmawiał ADAM MAKOSZ
PODSTAWA PRAWNA
• Ustawa z 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej (t.j. Dz.U. z 2003 r. nr 119, poz. 1117 ze zm.).