Atrakcyjność inwestycyjna danego obszaru to suma korzyści, jakie przedsiębiorcy mogą osiągnąć, rozwijając tam działalność gospodarczą. Korzyści te określane są poprzez czynniki lokalizacji. O atrakcyjności inwestycyjnej danego obszaru decyduje zestaw czynników lokalizacji.
Najbardziej atrakcyjne są zatem obszary, które oferują optymalną kombinację czynników lokalizacji, pozwalających na zmniejszenie nakładów inwestycyjnych i bieżących kosztów funkcjonowania przedsiębiorstwa oraz ułatwiających maksymalizację zysków i zmniejszających ryzyko niepowodzenia inwestycji.
Każdy rodzaj działalności - produkcyjna, usługowa, zaawansowana technologicznie - potrzebuje do rozwoju innych warunków.
Czynniki atrakcyjności inwestycyjnej
Eksperci Instytutu Badań nad Gospodarką Rynkową ogłosili 8 grudnia 2008 r. coroczny raport o atrakcyjności inwestycyjnej regionów i podregionów Polski. Badano w nim atrakcyjność inwestycyjną:
• podregionów - w aspekcie czynników lokalizacji dla trzech rodzajów działalności gospodarczej (przemysłowej, usługowej i zaawansowanej technologicznie),
• województw - w aspekcie uniwersalnych czynników lokalizacji.
W raporcie wskazano dziewięć najważniejszych czynników atrakcyjności inwestycyjnej.
Od dostępności transportowej zależą możliwości i koszty sprowadzania surowców do produkcji (sprzedaży) oraz dostarczania produktów do odbiorców. Wpływa ona także na warunki transportu pasażerskiego, a więc możliwość bezpośredniego spotkania z dostawcami, współpracownikami, klientami, doradcami. Ocena dostępności transportowej wymaga przyjęcia punktów odniesienia, względem których jest ona określana. Na potrzeby oceny polskich regionów i podregionów są to m.in.:
• położenie względem granicy zachodniej (główny kierunek eksportu i importu),
• położenie względem Warszawy (stolicy),
• położenie podregionów względem ośrodków regionalnych,
• położenie względem międzynarodowych portów lotniczych (podregiony) z uwzględnieniem ich rangi (województwa),
• położenie względem dużych portów morskich.
Bardzo ważnym czynnikiem inwestycyjnym są zasoby pracy decydujące o:
• odpowiedniej liczbę pracowników,
• możliwości zatrudnienia pracowników o pożądanych umiejętnościach zawodowych i doświadczeniu,
• możliwości zatrudnienia pracowników spełniających oczekiwania pracodawców w zakresie cech osobistych (sumienność, odpowiedzialność, uczciwość, inicjatywa).
Oceniając zasoby i koszty pracy, bierze się pod uwagę m.in. liczbę pracujących i bezrobotnych, wysokość wynagrodzeń, nieobsadzone miejsca pracy, liczbę i jakość absolwentów szkół.
W przypadku działalności produkcyjnej poszukiwani są przede wszystkim absolwenci zasadniczych szkół zawodowych, natomiast działalność usługowa i zaawansowana technologicznie potrzebuje osób ze średnim lub wyższym wykształceniem.
O możliwości sprzedaży towarów i usług na rynku regionalnym decyduje chłonność rynku. Im jest ona większa, tym szybciej zwrócą się przedsiębiorcy koszty inwestycji. Chłonność rynku mierzy się poprzez:
• wielkość rynku zbytu,
• zamożność gospodarstw domowych,
• wydatki inwestycyjne przedsiębiorstw,
• wydatki inwestycyjne instytucji publicznych i społecznych.
Chłonność rynku ma najważniejsze znaczenie dla usług.
Infrastruktura gospodarcza wpływa na poziom sprawności procesu przygotowania i realizacji inwestycji oraz jej dalszego funkcjonowania. Na infrastrukturę gospodarczą składają się następujące elementy:
• gęstość instytucji otoczenia biznesu,
• obecność ośrodków naukowo-badawczych,
• liczba imprez targowo-wystawienniczych,
• funkcjonowanie specjalnych stref ekonomicznych (dalej: SSE).
Dla różnych rodzajów działalności gospodarczej mają znaczenie inne elementy. W przypadku działalności produkcyjnej najważniejsze są dobrze przygotowane, wolne tereny inwestycyjne w SSE. Działalność zaawansowana technologicznie lokalizowana jest najczęściej w regionach, w których funkcjonują ośrodki naukowo-badawcze.
W pośredni, ale istotny sposób wpływa na atrakcyjność inwestycyjną infrastruktura społeczna. Składa się ona m.in. z instytucji kultury, zaplecza hotelowego, konferencyjnego i gastronomicznego. Zadaniem infrastruktury społecznej jest kształtowanie korzystnych warunków życia, przyciągających imigrantów (a tym samym umacnianie wielkości i jakości zasobów pracy), tworzenie klimatu otwartości w wymianie poglądów, sprzyjającego kreatywności i innowacjom, oraz ułatwienie organizacji szkoleń, konferencji, spotkań z klientami.
Infrastruktura społeczna ma duże znaczenie dla działalności usługowej i zaawansowanej technologicznie. Zwłaszcza powodzenie ostatniej zależy od dostępności wysokiej jakości kapitału ludzkiego i klimatu społecznego sprzyjającego innowacjom.
Kolejnym czynnikiem lokalizacji jest poziom rozwoju i struktury gospodarki. Zależy od niego m.in. możliwość rozwijania kooperacji z innymi firmami z danego obszaru.
Na poziom rozwoju i strukturę gospodarki składają się następujące elementy:
• wydajność pracy,
• udział działalności pozarolniczych w strukturze gospodarki,
• obecność spółek z udziałem kapitału zagranicznego.
Na atrakcyjność inwestycyjną wpływ ma również stan środowiska naturalnego. Z jednej strony istnienie obszarów objętych prawną ochroną znacznie ogranicza możliwości lokalizacji inwestycji. Jednocześnie duże zanieczyszczenie środowiska wiąże się z większymi kosztami prowadzenia działalności gospodarczej, wynikającymi m.in. z utylizacji zanieczyszczeń, ze zwolnień chorobowych pracowników, a w najgorszym przypadku - z przyspieszonego zużycia maszyn i urządzeń.
Koszty prowadzenia działalności gospodarczej zależą także od poziomu bezpieczeństwa powszechnego. Duża przestępczość wymaga dodatkowej ochrony majątku i pracowników. Negatywnie wpływa również na jakość życia, a co za tym idzie - zmniejsza zasoby pracy.
Brak bezpieczeństwa świadczy również o małym kapitale społecznym.
Ostatnim czynnikiem lokalizacji jest aktywność władz publicznych wobec inwestorów, a przede wszystkim zaangażowanie w promocję i tworzenie dobrego klimatu inwestycyjnego.
O stosunku administracji do inwestorów może świadczyć m.in.:
• liczba i jakość ofert inwestycyjnych,
• prowadzenie aktywnej działalności promocyjno-informacyjnej wobec potencjalnych inwestorów,
• udział i pozycja w rankingach oraz konkursach dotyczących szeroko pojętej atrakcyjności inwestycyjnej (w raporcie IBnGR brano pod uwagę konkurs „Gmina Fair Play”).
Najatrakcyjniejsze regiony
Eksperci IBnGR ocenili poszczególne regiony pod kątem wszystkich dziewięciu czynników atrakcyjności inwestycyjnej.
Najwyższą dostępnością transportową mogą się pochwalić województwa: lubuskie, wielkopolskie, dolnośląskie, śląskie i zachodniopomorskie. Ich wspólną cechą jest dobra dostępność do granicy zachodniej. Natomiast najniższą cztery województwa Polski Wschodniej: podlaskie, lubelskie, podkarpackie i warmińsko-mazurskie. Regiony te leżą daleko od największych rynków eksportowych, poza tym brakuje im również międzynarodowych portów lotniczych oraz zaplecza logistycznego.
Największymi zasobami, a jednocześnie atrakcyjnymi kosztami pracy cechują się województwa: wielkopolskie, łódzkie, małopolskie i śląskie. Najgorsze wyniki osiągnęły tu województwa: mazowieckie, lubelskie, opolskie, warmińsko-mazurskie i podlaskie. Niska pozycja mazowieckiego wynika przede wszystkim z najwyższych w Polsce wynagrodzeń.
Jednocześnie Mazowsze ma największą chłonność rynku. Zaraz za nim ulokowały się Śląsk i Pomorze. Wszystkie trzy regiony cechują się ponadprzeciętnym zaludnieniem i dużą siłą nabywczą gospodarstw domowych i przedsiębiorstw. Natomiast najmniejszy rynek wewnętrzny mają województwa: warmińsko-mazurskie, lubelskie, podkarpackie i świętokrzyskie. Są to regiony słabo zaludnione i najbiedniejsze.
Śląskie, dolnośląskie i mazowieckie mają najlepiej rozwiniętą infrastrukturę gospodarczą, a zwłaszcza dobrze rozwinięty sektor badawczo-rozwojowy. Niski poziom rozwoju infrastruktury gospodarczej jest w województwach: kujawsko-pomorskim, świętokrzyskim i podlaskim. W regionach tych słabo rozwinięty jest sektor finansów, ubezpieczeń, doradztwa i obsługi nieruchomości (otoczenie biznesu) oraz infrastruktura badawczo-rozwojowa. Świętokrzyskie może się jednak pochwalić dobrze rozwiniętą działalnością targowo-wystawienniczą.
Najbardziej rozwinięta infrastruktura społeczna występuje na Śląsku i w Małopolsce. Wyróżniają się one dobrze rozbudowaną ofertą kulturalną i turystyczną. Na przeciwległym biegunie jest województwo lubelskie - region o skromnej ofercie kulturalnej i bardzo słabej ofercie turystycznej.
Województwa Polski Wschodniej wygrywają ranking poziomu bezpieczeństwa publicznego. Mała przestępczość występuje w podkarpackim, lubelskim i świętokrzyskim.
Najmniej bezpieczne są województwa: pomorskie, dolnośląskie i śląskie.
O inwestorów najaktywniej zabiegają Wielkopolska, Dolny Śląsk i Mazowsze. To w tych regionach jest najwięcej, najlepiej przygotowanych ofert inwestycyjnych. Najgorzej pod tym względem wypadają: lubelskie, świętokrzyskie i podlaskie.
Biorąc pod uwagę wszystkie czynniki atrakcyjności inwestycyjnej, najlepiej prowadzić firmę na Śląsku. Niewiele gorsze warunki oferują: Mazowsze, Dolny Śląsk i Wielkopolska.
Natomiast najmniej atrakcyjne dla inwestycji są województwa: świętokrzyskie, lubelskie i podlaskie.
Atrakcyjność podregionów
Analizując atrakcyjność inwestycyjną podregionów, eksperci IBnGR odnieśli ją do trzech rodzajów działalności gospodarczej:
• produkcyjnej,
• usługowej,
• zaawansowanej technologicznie.
Na działalność produkcyjną najważniejszy wpływ mają czynniki decydujące o kosztach produkcji, a więc wielkość zasobów i koszty pracy, dostępność transportowa, poziom rozwoju infrastruktury gospodarczej.
Nie dziwi więc, że najbardziej atrakcyjne podregiony Polski są położone przede wszystkim na południu kraju. Wyróżniają się one długimi tradycjami przemysłowymi, a co za tym idzie - dobrze rozwiniętym sektorem przedsiębiorstw produkcyjnych, specjalistycznym rynkiem pracy oraz względnie dobrą, dzięki autostradzie A-4, dostępnością transportową. Ranking zamyka 10 podregionów bardzo słabo uprzemysłowionych.
Najatrakcyjniejsze podregiony dla działalności produkcyjnej to:
1) katowicki,
2) rybnicki,
3) łódzki,
4) poznański,
5) tarnobrzeski,
6) bielski,
7) bydgosko-toruński,
8) oświęcimski,
9) wałbrzyski,
10) rzeszowski,
11) wrocławski.
O atrakcyjności inwestycyjnej podregionów dla działalności usługowej decyduje osiem czynników:
• wielkość i jakość zasobów pracy,
• chłonność rynku,
• koszty pracy,
• dostępność transportowa,
• poziom rozwoju infrastruktury gospodarczej,
• poziom rozwoju gospodarki,
• poziom bezpieczeństwa powszechnego,
• stopień ochrony środowiska przyrodniczego.
Dlatego zdecydowanie wygrywają tu największe metropolie, które dysponują chłonnymi rynkami zbytu, bardzo dobrą dostępnością transportową, dużymi zasobami wysoko wykwalifikowanych pracowników i dobrze rozwiniętą infrastrukturą gospodarczą.
Regiony bez dużych miast wypadają tu najsłabiej.
Najatrakcyjniejsze podregiony dla działalności usługowej to:
1) łódzki,
2) warszawski,
3) katowicki,
4) krakowski,
5) poznański,
6) wrocławski,
7) bydgosko-toruński,
8) trójmiejski,
9) rzeszowski,
10) bielski,
11) wałbrzyski.
Największe znaczenie dla działalności zaawansowanej technologicznie ma osiem czynników:
• dostępność transportowa,
• chłonność rynku,
• jakość zasobów pracy,
• infrastruktura gospodarcza,
• poziom rozwoju gospodarczego,
• jakość środowiska przyrodniczego,
• infrastruktura społeczna,
• stan bezpieczeństwa powszechnego.
Tu także najwyższym poziomem atrakcyjności inwestycyjnej cechują się podregiony o charakterze metropolitalnym. „W największych miastach skoncentrowana jest bowiem przeważająca część infrastruktury oraz kadry badawczo-rozwojowej. Ośrodki te kształcą jednocześnie specjalistów zasilających lokalny rynek pracy. Duże miasta dzięki rozbudowanej infrastrukturze czasu wolnego oferują dobre warunki życia i co ważne, tworzą atmosferę sprzyjającą kreatywności” - twierdzą autorzy raportu o atrakcyjności inwestycyjnej regionów i podregionów Polski w 2008 r.
Natomiast niska atrakcyjność dla tego typu działalności występuje w podregionach bez największych miast. „W polskich realiach zdecydowana większość miast średnich i część dużych (ale nie największych), nie jest w stanie stworzyć warunków przyciągających inwestorów z omawianej branży” - uważają eksperci IBnGR. - „Wynika to nie tylko z deficytów czynników produkcji, ale także z niekorzystnych uwarunkowań w zakresie infrastruktury społecznej i gospodarczej. W szczególności dotyczy to miast położonych w obszarach słabo zurbanizowanych. Wyjątkami mogą być ośrodki, w których zlokalizowana jest wysoko wyspecjalizowana produkcja o dużej skali oraz oferowane są dodatkowe korzyści np. w postaci ulg z tytułu inwestycji w specjalnych strefach ekonomicznych”.
Najatrakcyjniejsze podregiony dla działalności zaawansowanej technologicznie to:
1) warszawski,
2) łódzki,
3) krakowski,
4) poznański,
5) wrocławski,
6) trójmiejski,
7) katowicki,
8) bydgosko-toruński,
9) szczeciński,
10) bielski,
11) legnicko-głogowski.
Pełny raport o atrakcyjności inwestycyjnej regionów i podregionów Polski w 2008 r. dostępny jest na stronie www.ibngr.edu.pl.