Postanowienia umowy zawieranej z konsumentem, które nie zostały z nim indywidualnie uzgodnione, nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami lub rażąco naruszają jego interesy (art. 3851 kodeksu cywilnego). Są to wtedy tzw. niedozwolone klauzule umowne. Nie dotyczy to postanowień określających podstawowe elementy umowy, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.
Nieuzgodnione postanowienia umowy będą występować przede wszystkim tam, gdzie konsument otrzymuje gotowy formularz umowy, a tym samym nie ma możliwości negocjacji i wpływania na jej treść (np. przy umowach ubezpieczenia samochodu, umowach o świadczenie usług telekomunikacyjnych, umowach pożyczki, kredytu). Należy zwrócić uwagę na to, że występowanie w umowie tzw. niedozwolonej klauzuli umownej nie przekreśla ważności całej umowy, ale powoduje, że jedynie konkretny jej zapis staje się niewiążący.
REKOMENDACJA GP
Wytaczając powództwo przed SOKiK, konsument musi liczyć się z kosztami prowadzenia sprawy sądowej. Dlatego też praktyczniej jest nie inicjować jej samemu, ale zwrócić się z wnioskiem w tym przedmiocie do prezesa UOKiK, który także może wytoczyć powództwo.
Konsument, który uważa, że zawarta przez niego umowa zawiera niedozwoloną klauzulę, może domagać się od przedsiębiorcy jej usunięcia, grożąc jednocześnie zawiadomieniem Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (zwanego dalej UOKiK). W przypadku gdyby okazało się, że dany zapis faktycznie został już uznany przez Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów za niedozwoloną klauzulę umowną, prezes UOKiK będzie mógł wymierzyć przedsiębiorcy grzywnę za łamanie zakazu stosowania niedozwolonych klauzul umownych. Zgodnie z art. 106 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów kara taka może stanowić do 10 proc. przychodu osiągniętego przez przedsiębiorcę w roku rozliczeniowym poprzedzającym nałożenie kary. Natomiast w przypadku gdyby okazało się, że dany zapis umowny nie był jeszcze przedmiotem orzeczenia Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (zwanego dalej SOKiK), prezes UOKiK będzie mógł złożyć wniosek do sądu o rozpoznanie sprawy w tym przedmiocie.
Wszystkie prawomocne orzeczenia SOKiK uwzględniające powództwo są przesyłane do prezesa UOKiK i następnie publikowane na stronie internetowej urzędu (www.uokik.gov.pl). Rejestr ten jest jawny i dostępny poprzez kliknięcie ikony o nazwie rejestr niedozwolonych klauzul. Każda z zarejestrowanych, niedozwolonych klauzul umownych posiada swój numer porządkowy, na który warto się powołać w sporze z przedsiębiorcą.
Ważne!
Zakaz stosowania postanowień umownych, które zostały wpisane do rejestru niedozwolonych klauzul umownych, odnosi się nie tylko do przedsiębiorstwa, wobec którego zostało wydane orzeczenie, ale również do wszystkich firm stosujących wzorce umów w obrocie z konsumentami (uchwała Sądu Najwyższego z 13 lipca 2006 r., sygn. III SZP 3/06)
Zgodnie z art. 47938 kodeksu postępowania cywilnego (zwanego dalej k.p.c.) konsument może samodzielnie wytoczyć powództwo przed Sądem Ochrony Konkurencji i Konsumentów (tj. Sądem Okręgowym w Warszawie). W takim przypadku przedmiotem rozpoznania przez sąd okręgowy nie będzie spór pomiędzy konsumentem a przedsiębiorcą, ale jedynie określone postanowienie - klauzula umowna, która może zostać uznana za niedozwoloną. Zgodnie z art. 47942 k.p.c. w razie uwzględnienia powództwa sąd w sentencji wyroku przytacza treść postanowień wzorca umowy uznanych za niedozwolone i zakazuje ich wykorzystywania. Rozstrzygnięcia sądu w tym przedmiocie mają charakter powszechny, to znaczy znajdują zastosowanie nie tylko do uczestników danego postępowania, ale także wobec wszystkich pozostałych przedsiębiorców.
NIEDOZWOLONE KLAUZULE
• W przypadku nieterminowych opłat lub ich części operator ma prawo naliczyć opłatę manipulacyjną w wysokości 20 proc. kwoty zaległości w opłatach (klauzula nr 1236). Jest to zakaz naliczania opłat manipulacyjnych za opóźnienie przez konsumenta w spełnieniu świadczenia pieniężnego. W przypadku opóźnienia przedsiębiorca powinien naliczać odsetki i ewentualnie dochodzić odszkodowania na zasadach ogólnych
• Suma odsetek i kar umownych naliczonych między stronami nie może przekroczyć 10 proc. całkowitej ceny określonej w par. 5 niniejszej umowy (klauzula nr 1202). Jest to zakaz ograniczania w stosunku do konsumenta odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną mu z winy przedsiębiorcy.
• Biuro podróży nie jest odpowiedzialne za niedogodności w hotelu spowodowane np. czasowym odcięciem ciepłej wody, ogrzewania lub klimatyzacji, naprawą lub konserwacją basenów kąpielowych (klauzula nr 187)
• Sprzedający zastrzega sobie możliwość dokonania zmian w projekcie budynku dotyczących projektowanych technologii i rozwiązań (klauzula nr 234)
• Prowizję należną pośrednikowi pobiera się z samego faktu skontaktowania się stron, które w wyniku tego zawierać będą umowę kupna/sprzedaży lub umowę najmu (klauzula nr 1062)
• Spółdzielnia ma prawo przesunąć termin oddania do użytku lokalu (...) w przypadku innych okoliczności mających obiektywny i realny wpływ na przebieg realizacji inwestycji (klauzula nr 1035)
AGNIESZKA LISAK
radca prawny w BGKCredit