Przedsiębiorca, który w związku z działalnością firmy zaciągnął zobowiązania, musi liczyć się z tym, że gdy ich nie zapłaci, to wówczas wierzyciel może egzekwować należność z jego majątku osobistego. Natomiast przeciwko jego małżonkowi sąd może wydać nawet klauzulę wykonalności, wówczas gdy przedsiębiorca zadłużył się w związku z działalnością firmy. Sposób, w jaki przedsiębiorca będzie odpowiadał materialnie za niezapłacone zobowiązania i faktury, zależy od tego, w jakiej formie prowadzi działalność gospodarczą. Dlatego też, zanim przedsiębiorca rozpocznie działalność gospodarczą i wybierze rodzaj prowadzenia jej, powinien ustalić zasady tej odpowiedzialności.
Zobowiązania jednoosobowego przedsiębiorcy
Jeżeli przedsiębiorca będący właścicielem jednoosobowej firmy wpisanej do ewidencji w gminie przestanie płacić zobowiązania w związku z prowadzeniem działalności gospodarczej, to wówczas wierzyciel może przeprowadzić egzekucję z majątku firmy lub z jego majątku osobistego.
Zdarza się, że przedsiębiorstwo wchodzi w skład majątku wspólnego przedsiębiorcy i jego żony (męża), a małżonków łączy wspólność ustawowa, bo nie mają intercyzy, czyli umowy o rozdzielności majątkowej. Mimo że przedsiębiorstwo stanowi majątek wspólny, a długi związane z działalnością zaciągał tylko przedsiębiorca, wierzyciel ma prawo prowadzić egzekucję z majątku całej firmy. Powinien wówczas ubiegać się w sądzie o nadanie wyrokowi klauzuli wykonalności. Na przebieg egzekucji nie ma wpływu fakt, czy na zaciągnięcie zobowiązania wyraził zgodę małżonek przedsiębiorcy. Sąd, wydając klauzulę wykonalności przeciwko małżonkowi przedsiębiorcy, ograniczy jego odpowiedzialność do wchodzącego w skład majątku wspólnego przedsiębiorstwa.
Gdyby jednak przedsiębiorca zaciągał inne zobowiązania niezwiązane z działalnością firmy, to wówczas odpowiedzialność za nie małżonka, z którym łączy go wspólność majątkowa, wygląda inaczej. Wierzyciel może wyegzekwować należność z majątku objętego wspólnotą małżeńską tylko wówczas, gdy małżonek wyraził zgodę na zaciągnięcie tego zobowiązania. Powinien jednak wystąpić do sądu o wydanie klauzuli wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika, udowadniając przy tym, że taka zgoda była.
Wspólnik zapłaci za spółkę cywilną
Na podobnych zasadach odpowiadają wspólnicy spółki cywilnej za jej długi. Obowiązuje zasada solidarnej odpowiedzialności wspólników. Chodzi tu o wszystkie zobowiązania spółki, które powstały w czasie jej trwania, a przyczyną ich były działania faktyczne lub prawne, podjęte dla osiągnięcia celu gospodarczego określonego w umowie spółki.
Odpowiedzialność wspólników polega na tym, że wierzyciel spółki ma prawo domagać się zapłaty długu nie tylko od wszystkich łącznie, lecz również od niektórych z nich. Wierzyciel będzie mógł domagać się nawet zaspokojenia wierzytelności od każdego wspólnika z osobna. Gdyby zaś całą wierzytelność zapłacił jeden ze wspólników, to wówczas wierzyciel nie będzie mógł z roszczeniem występować do pozostałych.
Solidarna odpowiedzialność wspólników polega więc na tym, że każdy z nich odpowiada za wszystkie zobowiązania do pełnej wysokości całym swoim majątkiem osobistym.
W dodatku wierzyciel ma prawo swobodnie wybrać, z jakiego majątku chce zaspokoić swoje roszczenia: z majątku spółki, majątku wszystkich wspólników czy tylko niektórych z nich. Takie stanowisko zajął Sąd Najwyższy w swoim orzecznictwie. W uzasadnieniu do uchwały z 27 maja 1997 r. w sprawie sygn. akt III CZP 61/93 sąd stwierdził, że przepisy kodeksu cywilnego nie wymagają, aby wierzyciel kierował egzekucję najpierw do majątku spółki, a dopiero wówczas gdy nie wystarcza on na zaspokojenie wierzytelności - do osobistego majątku wspólników.
Jeżeli wspólnik wstąpił do spółki cywilnej, która już istniała, to nie odpowiada za zobowiązania, które powstały wcześniej, w okresie, gdy nie był jeszcze wspólnikiem. Gdyby jednak wystąpił ze spółki, to wówczas nadal odpowiada razem z pozostałymi wspólnikami za zobowiązania, które wynikają ze zdarzeń mających miejsce w okresie, gdy był jeszcze wspólnikiem. Takie stanowisko zajął Sąd Najwyższy w wyroku z 24 sierpnia 1967 r. w sprawie sygn. akt II CR 187/67.
Aby mogła zostać przeprowadzona egzekucja z majątku wspólnego wspólników, potrzebny jest tytuł egzekucyjny wydany przeciwko wszystkim wspólnikom. Taka egzekucja może zostać przeprowadzona wyłącznie w celu zaspokojenia zobowiązań spółki, które w żadnym wypadku nie są zobowiązaniami osobistymi poszczególnych wspólników.
Zobowiązania spółek osobowych
Za zobowiązania spółek osobowych wspólnicy odpowiadają majątkiem osobistym. Zakres ich odpowiedzialności zależy od tego, w jakiej spółce mają udziały.
Wspólnik spółki jawnej ponosi tzw. subsydiarną odpowiedzialność za jej zadłużenia. Oznacza to, że wówczas gdy egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna, wierzyciel może podjąć decyzję o prowadzeniu jej z majątku wspólnika. Odpowiada swoim majątkiem osobistym również za zobowiązania spółki jawnej, które powstały, zanim do niej przystąpił.
Zdarza się, że do spółki jawnej przystąpił przedsiębiorca jednoosobowy, który wnosi do niej zadłużone przedsiębiorstwo. Wspólnik, który zawarł z tym przedsiębiorcą umowę spółki jawnej, odpowiada majątkiem osobistym za powstałe jeszcze przed dniem utworzenia spółki zobowiązania związane z prowadzeniem tego przedsiębiorstwa.
Zanim jeszcze egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna, wierzyciel może wnieść pozew do sądu przeciwko wspólnikowi spółki jawnej i domagać się zasądzenia od niego kwoty zadłużenia.
Subsydiarna odpowiedzialność wspólnika nie dotyczy tylko zobowiązań, które powstały przed wpisem spółki do rejestru.
Inna jest odpowiedzialność wspólników w spółce partnerskiej. Nazywają się oni partnerami i każdy z nich ponosi odpowiedzialność tylko za zobowiązania spółki, które powstały w związku z wykonywaniem przez niego wolnego zawodu. Natomiast nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania, które powstały w związku z wykonywaniem wolnego zawodu przez pozostałych partnerów. Partner odpowiada majątkiem osobistym również za zobowiązania spółki, powstałe w związku z działalnością innych osób, które podlegały jego kierownictwu, a zatrudniła je spółka na podstawie umowy o pracę lub innego stosunku prawnego.
Zawiązując umowę spółki partnerskiej, partnerzy mogą się zgodzić na to, że jeden, kilku z nich albo wszyscy ponoszą odpowiedzialność za zobowiązania spółki na takich zasadach, jak wspólnicy spółki jawnej.
Natomiast odpowiedzialność za zobowiązania spółki komandytowej zależy od tego, jaki status ma w niej wspólnik. Jeżeli jest komandytariuszem, to wówczas swoim majątkiem osobistym odpowiada tylko do wysokości sumy komandytowej, a wolny jest od odpowiedzialności w granicach wkładu wniesionego do spółki. Gdyby komandytariusz przystąpił do spółki, która już istnieje, to wówczas ponosi odpowiedzialność za zobowiązania istniejące w momencie wpisania jej do rejestru.
W razie zawarcia umowy spółki komandytowej z przedsiębiorcą prowadzącym zadłużone przedsiębiorstwo we własnym imieniu i na własny rachunek komandytariusz odpowiada za istniejące w dniu zawarcia umowy spółki zobowiązania tego przedsiębiorstwa.
Z kolei spółka komandytowo-akcyjna ma wspólników: komplementariuszy i akcjonariuszy. Odpowiedzialność majątkiem osobistym za zobowiązania tej spółki zależy od tego, kim jest wspólnik.
Akcjonariusz nie odpowiada za zobowiązania spółki komandytowo-akcyjnej. Odpowiada za nie bowiem tylko komplementariusz. Jeżeli komplementariusz przystępuje do zadłużonej spółki, to odpowiada za zobowiązania, które istniały w chwili wpisania go do rejestru.
SPÓŁKI OSOBOWE
W obrocie gospodarczym istnieją następujące spółki osobowe prawa handlowego:
l spółka jawna
l spółka partnerska
l komandytowa
l komandytowo-akcyjna
MAJĄTEK WSPÓLNY PRZEDSIĘBIORCY I JEGO MAŁŻONKA
Z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków. Do majątku wspólnego należą w szczególności:
l pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków,
l dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków,
l środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków.
Natomiast przedmioty zwykłego urządzenia domowego służące do użytku przedsiębiorcy i jego małżonka są objęte wspólnością ustawową nawet wówczas gdy zostały odziedziczone, zapisane lub podarowane, chyba że spadkodawca lub darczyńca postanowił inaczej.
MAJĄTEK OSOBISTY PRZEDSIĘBIORCY
W skład majątku osobistego przedsiębiorcy wchodzą:
l przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności majątkowej,
l przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił,
l prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom,
l przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokojenia osobistych potrzeb jednego z małżonków,
l prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie,
l przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość,
l wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej wyłącznie tego jednego małżonka,
l przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków,
l prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy,
l przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.
PRZYKŁAD: NIE TYLKO Z MAJĄTKU OSOBISTEGO
Wierzyciel uzyskał tytuł wykonawczy wystawiony przeciwko przedsiębiorcy, który pozostaje w związku małżeńskim. Dlatego może prowadzić egzekucję nie tylko z majątku osobistego przedsiębiorcy, ale również z dochodów, jakie uzyskuje on z działalności zarobkowej. Gdyby przedsiębiorca osiągał dochody z praw autorskich i pokrewnych praw własności przemysłowej oraz innych praw twórcy albo dorabiał dodatkowo na etacie i miał wynagrodzenie za pracę, to wierzyciel mógłby prowadzić egzekucję również z tych dochodów, mimo że wchodzą one w skład majątku wspólnego przedsiębiorcy i jego małżonka.
Podstawa prawna
l Art. 41 ustawy z 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. nr 9, poz. 59 ze zm.).
l Art. 7871 i 7872 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. nr 16, poz. 93 ze zm.).
l Art. 1012-1029 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 ze zm.).
l Art. 22-150 ustawy z 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (Dz.U. nr 94, poz. 1037 ze zm.).
Małgorzata Piasecka-Sobkiewicz