Wponiedziałek, 30 kwietnia 2007 r., zacznie obowiązywać ustawa z 7 marca 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie określająca nowe zasady odpowiedzialności za szkody w środowisku. Ma na celu wdrożenie postanowień dyrektywy 2004/35/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 21 kwietnia 2004 r. Wśród głównych adresatów obowiązków wynikających z nowej ustawy znajdą się m.in. przedsiębiorstwa energetyczne.
Ryzyko szkody
Ustawa rozróżnia dwie sytuacje, w związku z którymi wymaga określonego działania: wystąpienie szkody w środowisku oraz stan bezpośredniego zagrożenia szkodą w środowisku. W pierwszym przypadku nakłada na podmioty korzystające ze środowiska obowiązek przeprowadzenia działań naprawczych, natomiast w drugim wymaga podjęcia działań zapobiegających powstaniu szkody. W każdym przypadku sprawca szkody poniesie koszty jej zapobieżenia lub naprawy.
Grupa, do której przede wszystkim kierowane są nakazy, to podmioty korzystające ze środowiska prowadzące działalność stwarzającą ryzyko szkody w środowisku. Pojęcie tego rodzaju działalności jest dość szerokie i obejmuje eksploatację instalacji wymagającą uzyskania pozwolenia zintegrowanego, pozwolenia sektorowego na emisję do powietrza lub pozwolenia wodnoprawnego (tu w zakresie wprowadzania ścieków do wód lub do ziemi, poboru oraz odprowadzanie wód powierzchniowych lub podziemnych, retencjonowania śródlądowych wód powierzchniowych) lub działalność w zakresie odzysku lub unieszkodliwiania odpadów. Stąd podmiotami zobowiązanymi do podjęcia działań naprawczych lub zapobiegawczych w myśl nowej ustawy będą, bez wyjątku, elektrownie, elektrociepłownie, ciepłownie, rafinerie i petrochemie.
Zasady odpowiedzialności
Ustawa ma na celu przede wszystkim pełne wdrożenie do polskiego systemu prawnego zasady, iż za szkody w środowisku odpowiedzialność ponosi podmiot, który je spowodował. W szczególności, zasadnicze zmiany w tym zakresie dotyczą reżimu odpowiedzialności za zanieczyszczenie gleby lub ziemi i w tym przypadku można mówić o pewnej liberalizacji przepisów.
Zgodnie z dotychczasową regulacją, odpowiedzialność administracyjna za zanieczyszczenie nieruchomości obciążała, co do zasady, podmiot mający do niej tytuł prawny, tj. właściciela lub użytkownika wieczystego, bez względu na okoliczność, czy to jego działalność była źródłem zanieczyszczenia. W konsekwencji wraz ze zbyciem tytułu prawnego do zanieczyszczonej nieruchomości następowało przeniesienie na nabywcę odpowiedzialności i obowiązku przeprowadzania rekultywacji. W myśl nowej ustawy, podmiotem odpowiedzialnym za zanieczyszczenie gleby lub ziemi będzie sprawca zanieczyszczenia.
Obowiązek podjęcia działań zapobiegawczych oraz działań naprawczych wynika wprost z ustawy. Stąd, od 30 kwietnia 2007 r. wystąpienie bezpośredniego zagrożenia wystąpieniem szkody w środowisku lub wystąpienie szkody w środowisku spowoduje powstanie po stronie sprawcy obowiązku podjęcia określonych działań z własnej inicjatywy (bez nakazu wojewody), przy czym zakres działań naprawczych musi być każdorazowo uprzednio uzgodniony z wojewodą.
Kryteria oceny
Ustawa wprowadza dość szeroką definicję szkody, którą jest negatywna i mierzalna zmiana stanu lub funkcji elementów przyrodniczych w jednym z wymienionych komponentów środowiska: w powierzchni ziemi, w wodach, w gatunkach chronionych lub chronionych siedliskach przyrodniczych. W każdym przypadku rzeczywiste wystąpienie szkody ma być ustalane w oparciu o kryteria oceny, określone przez ministra środowiska w rozporządzeniu.
Szkoda w powierzchni ziemi będzie równoznaczna z wystąpieniem na niej zanieczyszczenia gleby lub ziemi ustalonego w oparciu o standardy jakości zawarte w rozporządzeniu ministra środowiska z 9 września 2002 r. Szkodą w wodach będzie negatywna zmiana stanu ekologicznego, chemicznego lub ilości wód. Szkoda w gatunkach chronionych lub chronionych siedliskach przyrodniczych nastąpi, gdy zdarzenie negatywnie wpłynie na utrzymanie lub osiągnięcie właściwego stanu ochrony.
Działania obowiązkowe
Sama ustawa określa ogólnie, iż w przypadku wystąpienia bezpośredniego zagrożenia szkodą w środowisku sprawca jest zobowiązany niezwłocznie podjąć działania mające na celu zapobieżenie jej wystąpieniu lub jej zmniejszenie. Będą to w szczególności działania polegające na wyeliminowaniu lub ograniczeniu zagrażającej emisji.
Natomiast w przypadku wystąpienia szkody w środowisku jej sprawca zobowiązany jest do podjęcia działań w celu naprawy lub zastąpienia tych elementów przyrodniczych (lub ich funkcji), które uległy zniszczeniu. W zakres działań naprawczych wchodzić będą w szczególności oczyszczanie gleby lub wody, przywracanie naturalnego ukształtowania terenu, zalesianie, zadrzewianie, ponowne wprowadzenie zniszczonych gatunków.
Szczegółowe rodzaje działań naprawczych oraz warunki i sposób ich prowadzenia zostaną określone przez ministra środowiska w rozporządzeniu.
NOWE PRZEPISY TYLKO DLA NOWYCH SZKÓD W ŚRODOWISKU
Ustawa nie przewiduje retroakcji, skutkiem czego jej regulacja znajdzie zastosowanie tylko do szkód w środowisku, które zaistniały najwcześniej w dniu 30 kwietnia 2007 r. Zapobieganie szkodom i naprawianie szkód w środowisku, które zaistniały przed tą datą lub wynikały z działalności, która wtedy została zakończona, będzie się odbywać w oparciu o dotychczasowe przepisy.
Mirella Lechna
radca prawny, Zespół Prawa Ochrony Środowiska, Wardyński i Wspólnicy