Podatnik pod lupą fiskusa – co warto wiedzieć o kontrolach skarbowych w Polsce Kontrola skarbowa – hasło, które budzi dreszcze u większości przedsiębiorców. Choć nikt nie chce być sprawdzany przez fiskusa, w praktyce takie sytuacje są coraz częstsze i nierzadko trudne do uniknięcia.
- Kontrola, której nie widać
- Trzy poziomy kontroli
- Co najczęściej kontroluje fiskus?
- Wysoka skuteczność... czyli co?
- Co może zrobić przedsiębiorca?
- Największy problem? Brak stabilności
Aleksandra Bulaszewska z kancelarii MDDP w rozmowie z Szymonem Glonkiem dla Infor.pl opowiada o realiach relacji między podatnikami a administracją skarbową, bazując na wspólnym raporcie przygotowanym z Konfederacją Lewiatan.
Kontrola, której nie widać
Zanim dojdzie do kontroli z prawdziwego zdarzenia, większość działań fiskusa to tzw. czynności sprawdzające – często prowadzone bez wiedzy podatnika. Wstępna analiza deklaracji odbywa się "zza biurka", a kontakt z przedsiębiorcą (jeśli już nastąpi) przybiera formę e-maila lub telefonu, a nie tradycyjnego pisma. Choć to wygodne, może też budzić wątpliwości co do formalności i przejrzystości całej procedury.
Trzy poziomy kontroli
Obecnie wyróżniamy trzy formy działań kontrolnych:
- Czynności sprawdzające – najłagodniejsza forma, czasem bezkontaktowa.
- Kontrola podatkowa – realizowana przez urzędy skarbowe; teoretycznie z obowiązkiem wcześniejszego zawiadomienia.
- Kontrola celno-skarbowa – twardsza forma, bez obowiązku zawiadomienia, prowadzona przez urzędy celno-skarbowe.
W praktyce, jak wynika z raportu MDDP i Konfederacji Lewiatan, zawiadomienie o kontroli podatkowej dociera tylko w 10% przypadków. Fiskus najczęściej powołuje się na wyjątki prawne, takie jak podejrzenie przestępstwa czy konieczność zabezpieczenia zwrotu VAT.
Co najczęściej kontroluje fiskus?
Bezapelacyjnie numerem jeden jest podatek VAT – odpowiada za największe wpływy do budżetu i jednocześnie jest najbardziej podatny na błędy i nadużycia. Około połowa wszystkich kontroli dotyczy właśnie tego podatku. Na dalszych miejscach plasują się CIT (od osób prawnych) i PIT (od osób fizycznych), a na końcu akcyza.
Wysoka skuteczność... czyli co?
Kontrole są „skuteczne” w 98% przypadków (w podatkowych) i 94% (w celno-skarbowych), co oznacza, że fiskus znajduje jakiekolwiek nieprawidłowości niemal zawsze. Ale uwaga – nie muszą to być poważne przewinienia. Wystarczy np. błędna data faktury lub nieaktualny adres firmy. Niemniej jednak średnia wartość ustaleń po kontroli celno-skarbowej to aż 1,2 mln zł, a po podatkowej – 200 tys. zł.
Co może zrobić przedsiębiorca?
Jeśli kontrola zakończy się niekorzystnym protokołem, podatnik może:
- skorygować rozliczenia – w określonym terminie (14 dni po kontroli celno-skarbowej),
- odmówić korekty – co skutkuje wszczęciem postępowania podatkowego i wydaniem decyzji,
- odwołać się od decyzji – najpierw do dyrektora Izby Administracji Skarbowej, potem – w razie niepowodzenia – do sądu administracyjnego.
Od 2023 roku zmianie uległa struktura organów odwoławczych – wcześniej kontrolujący organ sam oceniał swoje decyzje. Teraz decyzję weryfikuje wyższy organ, co zwiększyło odsetek uchyleń z 20% do około 50%.
Największy problem? Brak stabilności
Nie sama kontrola, a chaos legislacyjny i nieprzejrzystość systemu są największym problemem przedsiębiorców. Przepisy zmieniają się zbyt często – ustawa o PIT w 2022 roku zmieniała się aż 32 razy. Przedsiębiorcy nie wiedzą, jak się poruszać w tym labiryncie, a organy podatkowe różnie interpretują te same sytuacje. Efekt? System oceniany jest jako skrajnie nieprzyjazny.
Kontrole skarbowe to dziś nie tylko biurokratyczny straszak, ale też precyzyjne narzędzie fiskusa. Dla przedsiębiorcy kluczowe staje się nie tylko prawidłowe rozliczenie podatków, ale też świadomość własnych praw, obowiązków i możliwości obrony. Bo w starciu z urzędem – wiedza to najlepsza tarcza.