Jak przedsiębiorca odpowiada za swoje długi?

Formy prowadzenia działalności gospodarczej

Stosownie do obecnie obowiązujących uregulowań przedsiębiorstwo może być prowadzone:

1. na podstawie wpisu do ewidencji działalności gospodarczej właściwego Urzędu Gminy (osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą, spółka cywilna);

2. w formie spółki osobowej (jawnej, partnerskiej, komandytowej i komandytowo - akcyjnej);

3. w formie spółki kapitałowej (z ograniczoną odpowiedzialnością, akcyjnej).

W zależności od wybranej formy prowadzenia działalności gospodarczej różny będzie:

- zakres odpowiedzialności finansowej przedsiębiorcy,

- sposób pociągnięcia przedsiębiorcy do tejże odpowiedzialności,

- przysługujące przedsiębiorcy środki obrony.

Zobacz: Prowadzenie działalności gospodarczej przez fundację - porada

Odpowiedzialność osoby fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą

To najpowszechniejsza forma prowadzenia działalności gospodarczej. Osoba fizyczna wpisana do ewidencji działalności gospodarczej odpowiada całym swoim majątkiem za zobowiązania firmy i za zobowiązania osobiste.

Wierzyciele mogą żądać egzekucji zarówno:

- z przedmiotów, które indywidualny przedsiębiorca nabył w ramach prowadzonej działalności (np. wyposażenie warsztatu, samochód dostawczy) jak i

- ze składników prywatnego majątku tego przedsiębiorcy, których nabycie nie pozostaje w związku z prowadzoną działalnością (mieszkanie, biżuteria).

Nie ma przy tym znaczenia, czy przedmioty te zostały nabyte przed, w trakcie czy po zakończeniu prowadzenia działalności gospodarczej.

Z całego majątku przedsiębiorcy (firmowego oraz prywatnego) mogą egzekwować swe należności zarówno wierzyciele firmy, jak i wierzyciele osobiści (np. bank w związku z kredytem na zakup mieszkania).

Warto też zauważyć, że wierzyciel nie musi podejmować żadnych dodatkowych czynności prawnych, aby prowadzić egzekucję z całego majątku indywidualnego przedsiębiorcy.

Jan K. w dzieciństwie nabył spadek po dziadku w skład, którego wchodziła kolekcja obrazów. Przed rozpoczęciem działalności gospodarczej zakupił motor, na który zaciągnął kredyt w banku. Rozpoczął prowadzenie lecznicy dla zwierząt.

Po rozpoczęciu działalność gospodarczej i na jej potrzeby za gotówkę nabył samochód. Z odroczonym terminem płatności nabył również wyposażenie gabinetu weterynaryjnego w firmie X. Kredyt bankowy nie został spłacony. Firma X nie uzyskała zapłaty za wyposażenie.

Czy bank i firma X będą mógł żądać prowadzenia egzekucji z całego majątku Jana K.?

TAK - Bank i firma X będą mogły skierować egzekucję zarówno do składników jego majątku osobistego (odziedziczona kolekcja, motor) jak i do składników majątku nabytego w toku prowadzonej działalności (samochód, wyposażenie gabinetu). Wybór sposobu egzekucji należał będzie do banku i firmy X.

Wspólnicy spółki cywilnej odpowiadają nieco inaczej niż indywidualni przedsiębiorcy

Wspólnicy spółki cywilnej prowadzą działalność gospodarczą również na podstawie wpisu do ewidencji działalności gospodarczej. Ich odpowiedzialność za zobowiązania spółki jest solidarna. Oznacza to, że wierzyciel może żądać zapłaty długu od wszystkich wspólników łącznie jak i od każdego z nich z osobna.

Wierzyciel może np. wybrać sobie najzamożniejszego wspólnika i z jego majątku egzekwować cały dług spółki cywilnej. Dług spółki cywilnej obciąża, bowiem każdego z jej wspólników spółki w pełnej wysokości. Rozliczenia między wspólnikami nie wpływają na prawa wierzyciela.

Zdarza się, że wierzyciel spółki cywilnej egzekwuje dług tylko od jednego ze wspólników. Wspólnik ten może się oczywiście potem domagać od pozostałych wspólników zwrotu części wyegzekwowanych kwot proporcjonalnie do ich udziału w zyskach i stratach spółki.

Polecamy: Jak rozliczać koszty w czasie?

Wspólnicy spółki cywilnej odpowiadają również całym swoim majątkiem osobistym za zobowiązania spółki. Jednak odwrotnie niż w przypadku indywidualnych przedsiębiorców - zasada ta nie działa automatycznie w drugą stronę. Wykluczona jest bowiem odpowiedzialność całym majątkiem spółki za zobowiązania osobiste wspólnika.

Ta forma prawna w większym stopniu chroni majątek przedsiębiorstwa prowadzonego przez wspólników spółki cywilnej. Majątek ten jest wyraźnie wyodrębniony od majątków osobistych jej wspólników.

Wierzyciel może wypowiedzieć udział dłużnika w spółce cywilnej

W sytuacji, gdy wierzyciel osobisty wspólnika spółki cywilnej nie może zaspokoić się z majątku osobistego swojego dłużnika, może on wypowiedzieć udział tego dłużnika w spółce.

Aby takie wypowiedzenie było skuteczne, wierzyciel osobisty wspólnika:

- musi wykazać, że egzekucja z ruchomości wspólnika była w ostatnich 6 miesiącach bezskuteczna;

- musi uzyskać zajęcie w postępowaniu egzekucyjnym praw przysługujących wspólnikowi na wypadek wystąpienia ze spółki lub jej rozwiązania.

Po upływie okresu tego wypowiedzenia wspólnik występuje ze spółki i otrzymuje (do swojego prywatnego majątku) zwrot majątku, który wniósł do spółki oraz wypłacane są mu ewentualne zyski. Wtedy dopiero z tych składników majątku może wierzyciel prowadzić egzekucję.

W ten sposób jest chroniony jest interes wierzyciela osobistego, ponieważ może zaspokoić się z majątku wspólnika „uwięzionego” wcześniej w spółce cywilnej. Chroniony jest też interes pozostałych wspólników spółki cywilnej, których udziały pozostają nienaruszone.

Czy sytuacja Jana K. (z pierwszego przykładu) byłaby inna, gdyby prowadził działalność gospodarczą z inną osobą w formie spółki cywilnej a wyposażenie gabinetu zostałyby zakupione przez wspólników po zawarciu umowy spółki?

TAK - W takiej sytuacji bank mógłby wypowiedzieć udział Jana K. w spółce, w której uczestniczy i żądać zaspokojenia z jego udziału w spółce dopiero po wykazaniu, że egzekucja z ruchomości Jana K. (motor i kolekcja) była bezskuteczna i po zajęciu jego praw przysługujących mu na wypadek wystąpienia ze spółki.

Spółki handlowe

Wspólną cechą spółek prawa handlowego (osobowych i kapitałowych) jest to, że spółka w żaden sposób nie odpowiada za zobowiązania osobiste jej wspólników.

Wierzyciel osobisty wspólnika spółki handlowej może jednak prowadzić egzekucję z udziałów (akcji) tego wspólnika.

Im bardziej zaawansowana forma spółki handlowej, tym mniejszy zakres odpowiedzialności wspólnika jego majątkiem osobistym za długi spółki.

Odpowiedzialność wspólników spółki jawnej – podobnie jak w s.c..

Każdy ze wspólników spółki jawnej odpowiada za zobowiązania spółki bez ograniczenia całym swoim majątkiem solidarnie z pozostałymi wspólnikami oraz ze spółką.

Jednak wierzyciel spółki nie może prowadzić egzekucji z majątku osobistego wspólników spółki jawnej zanim nie wykaże, że egzekucja z majątku spółki jest bezskuteczna.

sadą jest bowiem pokrywanie zobowiązań spółki w pierwszej kolejności z jej majątku. Chroni to zarówno interes wierzyciela (ma możliwość dochodzenia swojej należności aż do pełnego zaspokojenia), jak i interes wspólnika (w pewnym zakresie jest chroniony przed utratą majątku osobistego).

Czy sytuacja Jana K. (z pierwszego przykładu) byłaby inna, gdyby prowadził działalność gospodarczą z inną osobą w formie spółki jawnej a wyposażenie gabinetu zostałyby zakupione przez spółkę?

TAK - W takim przypadku firma X w pierwszej kolejności musiałaby skierować egzekucję do składników majątku spółki (samochód, wyposażenie gabinetu). Dopiero w przypadku, gdyby okazało się, że majątek spółki nie wystarcza na pokrycie całej należności, firma X mogłaby prowadzić egzekucję z majątku osobistego Jana K (kolekcja, motor).

Odpowiedzialność spółki partnerskiej i partnerów

Spółka partnerska jest spółką osobową utworzoną przez wspólników (partnerów) w celu wykonywania wolnego zawodu w spółce. Partnerami w spółce mogą być wyłącznie osoby fizyczne, uprawnione do wykonywania wolnych zawodów, określonych w ustawie (np.: pielęgniarka, położna, broker ubezpieczeniowy, adwokat).

Zakres odpowiedzialności osobistej partnera w zależy od źródła zobowiązania. Z punktu widzenia wierzycieli ma znaczenie podział na czynności związane z wykonywaniem wolnego zawodu (np. udzielenie pomocy prawnej) i na zwykłe zobowiązania spółki (np. remont lokalu, zakup mebli).

Partnerzy ponoszą solidarnie ze spółką odpowiedzialność za zwykłe - niezwiązane z wykonywaniem wolnych zawodów - zobowiązania spółki. Odpowiedzialność partnerów za tego typu zobowiązania jest możliwa tylko wtedy, gdy egzekucja przeciwko spółce okazała się bezskuteczna.

Partner nie ponosi jednak odpowiedzialności za zobowiązania spółki powstałe w związku z wykonywaniem przez pozostałych partnerów wolnego zawodu w spółce

Partner nie ponosi też odpowiedzialności za zobowiązania spółki będące następstwem działań (lub zaniechań) osób zatrudnionych przez spółkę, które działały przy świadczeniu usług pod kierownictwem innego partnera.

Odpowiedzialność, którą ponoszą partnerzy za zobowiązania "profesjonalne" jest odpowiedzialnością osobistą i nieograniczoną. Nie ma przeszkód, aby wspólnicy w umowie spółki lub w umowach między sobą określili szczegółowe zasady tej odpowiedzialności. Jednakże ustalenia takie (np. ograniczenie do pewnej kwoty odpowiedzialności wspólnika) wywierają tylko skutek wewnętrzny między wspólnikami i nie mają wpływu na prawa wierzycieli.

Umowa spółki partnerskiej może przewidywać, że jeden albo większa liczba partnerów godzą się na ponoszenie odpowiedzialności tak jak wspólnik spółki jawnej. Można też zapisać w umowie spółki, że prowadzenie spraw i reprezentowanie spółki powierza się zarządowi.

W tym drugim przypadku członkowie zarządu spółki partnerskiej ponoszą odpowiedzialność majątkiem osobistym za zobowiązania spółki na takich samych zasadach jak członkowie zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością.

Czy sytuacja Jana K. (z pierwszego przykładu) byłaby inna, gdyby prowadził działalność gospodarczą z inną osobą w formie spółki partnerskiej a wyposażenie gabinetu zostałyby zakupione przez spółkę?

TAK W takim przypadku firma X w pierwszej kolejności musiałaby skierować egzekucję do składników majątku spółki (samochód, wyposażenie gabinetu). Dopiero w przypadku, gdyby okazało się, że majątek spółki nie wystarcza na pokrycie całej należności, firma X mogłaby prowadzić egzekucję z majątku osobistego Jana K (kolekcja, motor).

Spółka komandytowa i komandytowo–akcyjna - bezpiecznie być komandytariuszem, akcjonariusz nie odpowiada

W spółce komandytowej wspólnicy zwani komplementariuszami odpowiadają za długi spółki swoim majątkiem prywatnym bez ograniczenia – podobnie jak wspólnicy spółki jawnej. Natomiast odpowiedzialność wspólników zwanych komandytariuszami jest ograniczona do wysokości tzw. sumy komandytowej określonej w umowie spółki. W spółce komandytowej musi być co najmniej jeden komplementariusz i jeden komandytariusz.

W spółce komandytowo – akcyjnej co najmniej jeden wspólnik odpowiada bez ograniczenia (komplementariusz) za zobowiązania spółki a co najmniej jeden wspólnik jest akcjonariuszem i w ogóle nie odpowiada za zobowiązania spółki. Odpowiedzialność wspólników dotyczy zobowiązań spółki i nie ma związku z odpowiedzialnością powyższych wspólników związaną z ich długami osobistymi.

Odpowiedzialność komplementariusza w obu typach spółek jest odpowiedzialnością osobistą, nieograniczoną, solidarną i subsydiarną. Innymi słowy oznacza to, że:

- za zobowiązania spółki komplementariusz ponosi odpowiedzialność z całego swego majątku osobistego,

- nie można ograniczyć jego odpowiedzialności w stosunkach zewnętrznych,

- odpowiada on ze wspólnikami i spółką za całość długu,

- wierzyciel spółki (analogicznie jak w przypadku wspólników spółki jawnej) może prowadzić egzekucję z jego majątku dopiero wtedy, gdy egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna.

Odpowiedzialność komandytariusza spółki komandytowej jest natomiast ograniczona do wysokości sumy komandytowej, która stanowi wartość pieniężną określoną w umowie spółki.

Wierzyciel po wyczerpaniu możliwości egzekucyjnych wobec majątku spółki (o ile egzekucja stanie się bezskuteczna) - może skierować egzekucję do majątku osobistego komandytariusza, ale jedynie do wysokości sumy komandytowej.

Suma komandytowa wyznacza granice możliwości sięgnięcia do majątku osobistego komandytariusza. Suma komandytowa nie jest tym samym co wkład wniesiony do spółki. Trzeba podkreślić, że komandytariusz nie ma obowiązku wnoszenia do spółki wkładu o wartości równej sumie komandytowej. Wkład ten może być również niższy od sumy komandytowej.

Jednak istotne jest, że do wysokości wniesionego do spółki wkładu komandytariusz jest wolny od odpowiedzialności za długi spółki.

Gdy wkład wniesiony przez komandytariusza jest równy sumie komandytowej, to co do zasady komandytariusz w ogóle nie ponosi odpowiedzialności majątkiem osobistym za długi spółki.

Gdy ten wkład jest mniejszy od sumy komandytowej, to z majątku osobistego komandytariusza wierzyciel spółki może egzekwować jedynie różnicę między sumą komandytową a wartością wniesionego wkładu.

Jedyne ryzyko, jakie ponosi akcjonariusz spółki komandytowo – akcyjnej, to ryzyko gospodarcze polegające na utracie na wartości posiadanych akcji. Pociągnięcie go do odpowiedzialności osobistej za zobowiązania spółki jest niemożliwe.

Zobacz: Kiedy wynalazek może zostać uznany za tajny?

Czy sytuacja Jana K. (z pierwszego przykładu) byłaby inna, gdyby prowadził działalność gospodarczą z inną osobą w formie spółki komandytowej, w której byłby komandytariuszem, suma komandytowa byłaby określona na 50.000,00 zł., wniósłby do spółki wkład o wartości 40.000,00 zł a wyposażenie gabinetu zostałyby zakupione przez spółkę?

TAK W takim przypadku firma X w pierwszej kolejności musiałaby skierować egzekucję do składników majątku spółki (samochód, wyposażenie gabinetu). Dopiero w przypadku, gdyby okazało się, że majątek spółki nie wystarcza na pokrycie całej należności, mogłaby prowadzić egzekucję z majątku osobistego Jana K (kolekcja, motor), jednak z jego majątku osobistego byłaby uprawniona do wyegzekwowania nie więcej niż 10.000,00 zł.

Czy sytuacja Jana K. (z pierwszego przykładu) byłaby inna, gdyby prowadził działalność gospodarczą z inną osobą w formie spółki komandytowo-akcyjnej, w której byłby akcjonariuszem a wyposażenie gabinetu zostałyby zakupione przez spółkę?

TAK W takim przypadku firma X nie miałaby żadnej możliwości skierowania egzekucji do majątku osobistego Jana K.

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością – odpowiedzialność członków zarządu

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością jest spółką kapitałową, do której wspólnicy wnoszą określone w umowie spółki wkłady i której sprawy prowadzi jej zarząd, w skład, którego mogą wchodzić wspólnicy i osoby spoza ich grona.

Wspólnicy spółki z ograniczoną odpowiedzialnością nie odpowiadają majątkiem osobistym za zobowiązania spółki, jeśli nie są członkami jej zarządu.

Ich odpowiedzialność jest ograniczona do wartości wniesionych wkładów i wynika z ryzyka gospodarczego, jakie podjęli wnosząc do spółki wkład.

Odmiennie przedstawia się sytuacja członków zarządu, którzy odpowiadają solidarnie majątkiem osobistym za zobowiązania spółki, jeżeli egzekucja przeciwko spółce okaże się bezskuteczna.

Jednakże nawet i w takim wypadku członek zarządu może się uwolnić od odpowiedzialności za zobowiązania spółki. Musi jednak wykazać, że :

- we właściwym czasie (to jest w czasie, kiedy stan majątkowy spółki był taki, że pozwalał jeszcze na zaspokojenie wierzycieli) zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości spółki lub wszczęto postępowanie układowe,

- albo, że niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewszczęcie postępowania układowego nastąpiło nie z jego winy,

- albo też, że pomimo niezgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewszczęcia postępowania układowego wierzyciel nie poniósł szkody.

Ciężar wykazania tych okoliczności obciąża członka zarządu.

Co istotne – spółka z ograniczoną odpowiedzialnością może być jednoosobowa, tak więc przedsiębiorca może prowadzić działalność samodzielnie i jednocześnie korzystać z dobrodziejstwa złagodzonej odpowiedzialności majątkiem osobistym.

Czy sytuacja Jana K.(z pierwszego przykładu)byłaby inna, gdyby był jedynym wspólnikiem prowadzącej działalność gospodarczą spółki z ograniczoną odpowiedzialnością a wyposażenie gabinetu zostałyby zakupione przez spółkę i jednocześnie majątek spółki wystarcza na zaspokojenie firmy X?

TAK - W takim przypadku firma X nie miałaby żadnej możliwości aby skierować egzekucję do majątku osobistego Jana K.

Spółka akcyjna – odpowiedzialność tylko za szkody zawinione

Akcjonariusze spółki akcyjnej nie odpowiadają swoim majątkiem osobistym za zobowiązania spółki. Jedyne uszczuplenie majątku, jakie może ich dotknąć w związku z udziałem w spółce akcyjnej polega na utracie wartości posiadanych akcji.

Również zarząd spółki, który prowadzi jej sprawy nie odpowiada za zobowiązania wynikające z prowadzonej działalności o ile nie ma miejsce umyślne lub wywołane niedbalstwem podanie fałszywych danych w oświadczeniu dotyczącym wniesienia wkładów do spółki.

Prowadzenie działalności gospodarczej w formie spółki akcyjnej jest najbezpieczniejsze z punktu wiedzenia ochrony majątków osobistych akcjonariuszy i członków zarządu spółki. Mała powszechność występowania w obrocie gospodarczym spółek akcyjnych wynika ze znacznych kosztów prowadzenia działalności w tej formie i licznych rygorów proceduralnych. Dla małych przedsiębiorstw, ze względów obiektywnych forma ta jest niedostępna, a nawet niewskazana.

Czy sytuacja Jana K. (z pierwszego przykładu) byłaby inna, gdyby był wspólnikiem i członkiem zarządu prowadzącej działalność gospodarczą spółki z ograniczoną odpowiedzialnością a wyposażenie gabinetu zostałyby zakupione przez spółkę?

TAK - W takim przypadku firma X nie miałaby żadnej możliwości aby skierować egzekucję do majątku osobistego Jana K.

Co brać pod uwagę wybierając formę działalności?

Podejmując działalność gospodarcza i decydując się na jej prowadzenie jej w jednej z omówionych wyżej form przyszły przedsiębiorca powinien rozważyć, czy chce ją prowadzić samodzielnie czy z inną osobą.

Winien również wziąć pod uwagę rodzaj planowanej działalności, stopień zaangażowania kapitału w przedsięwzięcie i przewidywany sposób rozliczania się z kontrahentami.

Mając natomiast na uwadze zasady odpowiedzialności majątkiem osobistym za zobowiązania przedsiębiorstwa powinien sobie odpowiedzieć na pytanie jaki uszczerbek w jego majątku osobistym spowoduje ewentualne niepowodzenie w działalności gospodarczej.

Czy uszczerbek ten będzie dla niego znośny, czy też przewidywane ryzyko uzasadnia wybór formy prawnej bardziej skomplikowanej ale jednocześnie zmniejszającej jego odpowiedzialność majątkiem osobistym.

Spółka akcyjna z racji skomplikowanej struktury i wysokiego minimalnego kapitału zakładowego jest przeznaczona dla prowadzenia dużych przedsięwzięć gospodarczych.

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością wymaga również zaangażowania sporych środków, jednak jej faktyczna dostępność jest szersza. Wkład, który wspólnik wnosi do spółki na pokrycie udziałów może być pieniężny lub niepieniężny (aport).

Polecamy: Postępowanie podatkowe

Warto jest wyliczyć wartość przedmiotów, które wprowadzamy do nowego przedsiębiorstwa – być może wniesienie ich do spółki w całości lub w części wystarczy na pokrycie udziału i już na starcie będzie można skorzystać z dogodnej formy prowadzenia działalności.

Obecnie Sejm pracuje nad rządowym projektem nowelizacji kodeksu spółek handlowych przewidującym obniżenie minimalnego kapitału spółki z o.o. do 5 tys. zł (obecnie 50 tys. zł) i spółki akcyjnej do 100 tys. zł (obecnie 500 tys. zł). Jeżeli ten projekt zostanie uchwalony i wejdzie w życie, spółka z ograniczoną odpowiedzialnością stanie się znacznie bardziej dostępną formą dla małych przedsiębiorców niż dotąd. Przynajmniej, jeśli chodzi o wymagany na starcie kapitał.