Osoby prowadzące działalność gospodarczą, pracownicy małych firm zatrudniających nie więcej niż 20 osób oraz artyści i duchowni nie muszą składać zaświadczeń o wysokości zarobków.
Mimo że do ustawowego terminu zakończenia akcji zbierania kapitału początkowego zostało zaledwie 3,5 miesiąca, to jednak wielu pracodawców nie pomogło swoim pracownikom w rozliczeniu ze starym systemem emerytalnym. Pracodawcy są bowiem zobowiązani do skompletowania dokumentacji umożliwiającej ustalenie kapitału początkowego dla pracowników, za których jako płatnicy składek przekazują do ZUS imienne raporty miesięczne.
Obowiązki pracodawcy
Do obowiązków pracodawcy należy również:
• poinformowanie ubezpieczonego o posiadanej dokumentacji,
• przyjęcie dokumentacji od ubezpieczonego, zabezpieczenie jej i przesłanie do organu rentowego,
• udzielenie informacji o innych miejscach przechowywania dokumentacji służącej do ustalenia kapitału początkowego.
Pracodawca powinien udostępnić pracownikom druki do wypełnienia:
• wniosek o ustalenie kapitału początkowego – druk ZUS Kp-1,
Równocześnie pracodawca jest zobowiązany do wystawienia dokumentów niezbędnych do ustalenia kapitału początkowego dla pracowników urodzonych po 31 grudnia 1948 r. aktualnie zatrudnionych, a także dla byłych pracowników. Powinno być to zaświadczenie potwierdzające okres zatrudnienia albo zaświadczenie o zatrudnieniu i wynagrodzeniu na druku ZUS Rp-7.
Po przyjęciu dokumentów od pracowników pracodawca zabezpiecza je i przekazuje do ZUS (do najbliższej jednostki organizacyjnej oddziału, inspektoratu, biura terenowego).
Wraz z przekazywaną dokumentacją wskazane jest sporządzenie listy osób, których dokumentacja jest przekazywana do ZUS. Na liście tej należy podać dane identyfikacyjne pracodawcy (NIP, REGON). Lista powinna zawierać podstawowe dane identyfikacyjne pracownika, tj. nazwisko i imię, datę urodzenia lub numer PESEL albo inny identyfikator (NIP, seria i numer dowodu tożsamości lub paszportu). Jeżeli dla niektórych pracowników dokumentacja nie została skompletowana, pracodawca podaje liczbę osób, dla których jeszcze nie zostały skompletowane wnioski, oraz wskazuje termin ich przekazania. ZUS na podstawie otrzymanej dokumentacji ustala i wydaje decyzję w sprawie kapitału początkowego. Organem właściwym do wydania decyzji jest ten oddział ZUS, na terenie którego wnioskodawca (ubezpieczony) jest zameldowany na pobyt stały. Po sprawdzeniu dokumentów ZUS zwraca ubezpieczonemu oryginały dokumentów, z wyjątkiem zaświadczenia o zatrudnieniu i wynagrodzeniu (na druku ZUS Rp-7).
ZUS sam potwierdzi
ZUS na podstawie własnej dokumentacji może potwierdzić okresy podlegania ubezpieczeniu, okresy opłacania składek na ubezpieczenie społeczne sprzed 1999 roku oraz wysokość podstawy wymiaru składek, m.in.:
• osobom, które były zatrudnione w gospodarstwach domowych i przy obsłudze prywatnych domów mieszkalnych – za okres od 1 lipca 1970 r.,
• pracownikom nieuspołecznionych zakładów pracy, a od 1 stycznia 1990 r. pracownikom zakładów pracy zatrudniających nie więcej niż 20 pracowników,
• osobom, które prowadziły działalność na własny rachunek i osobom z nimi współpracującym,
• osobom, które wykonywały wolny zawód,
• rzemieślnikom – od 1 lipca 1965 r.,
• właścicielom taksówek od 1 marca 1970 r. prowadzącym działalność handlowo-usługową – od 25 sierpnia 1973 r.,
• twórcom i artystom objętym zaopatrzeniem emerytalnym twórców – od 1 stycznia 1974 r.,
• adwokatom wykonującym zawód indywidualnie poza zespołem – od 27 czerwca 1984 r.,
• duchownym od 1 lipca 1989 r.
Jednak aby ZUS mógł potwierdzić okresy podlegania ubezpieczeniu, okresy opłacania składek na ubezpieczenie społeczne oraz podstawę wymiaru składek, ubezpieczeni muszą podać okres pracy, nazwę zakładu pracy lub nazwisko pracodawcy i adres b. miejsca pracy oraz NKP (Numer Konta Płatnika). W przypadku, jeśli osoba ubiegająca się o ustalenie kapitału początkowego była zatrudniona w spółce cywilnej, konieczne jest podanie nazwy spółki oraz imiona i nazwiska wspólników. Natomiast osoby, które same prowadziły działalność gospodarczą lub współpracowały przy jej prowadzeniu lub wykonują wolny zawód, muszą podać okres prowadzenia działalności i adres, pod którym zarejestrowane było prowadzenie działalności, oraz NKP.
Bez pośrednictwa pracodawcy
Zgodnie z obecnie obowiązującymi przepisami duża grupa osób ma prawo składać wnioski o ustalenie kapitału początkowego wraz z dokumentami bezpośrednio w jednostce organizacyjnej ZUS najbliższej miejsca zamieszkania.
Bez pośrednictwa pracodawcy kompletują wnioski o ustalenie kapitału początkowego osoby:
• wykonujące umowę zlecenia lub umowę agencyjną,
• zatrudnione u osoby fizycznej, która nie wypłaca zasiłków chorobowych,
• współpracujące z osobą prowadzącą pozarolniczą działalność albo wykonującą umowę agencyjną lub umowę zlecenia,
• pobierające z powiatowego urzędu pracy zasiłek dla bezrobotnych lub stypendium,
• pobierające z pomocy społecznej zasiłki stałe lub gwarantowane zasiłki okresowe,
• mieszkające za granicą, które nie są objęte obecnie ubezpieczeniem społecznym w Polsce,
• same opłacające składki na własne ubezpieczenie emerytalne niepozostające w ubezpieczeniu.
PRZYKŁAD Ustalenie wysokości kapitału początkowego
Księgowa rozpoczęła pracę zawodową w 1984 roku. Wcześniej przez 5 lat studiowała. W 1991 i 1992 roku ponownie studiowała. W 1993 roku pracowała na etacie przez dwa miesiące. Do pracy zawodowej spowodowanej przerwą mającą związek z nauką powróciła w 1994 roku. Po analizie przekazanych przez ubezpieczoną dokumentów, organ rentowy uznał, że okresy:
• składkowe wynoszą łącznie: lat 10, miesięcy 7, dni 16, tj. 127 miesięcy
• nieskładkowe łącznie: lat 7, miesięcy 3, dni 16, tj. 87 miesięcy.
Ponieważ w czasie ustalania wysokości kapitału początkowego okresy nieskładkowe podlegały ograniczeniu do 1/3 uwzględnionych okresów składkowych, więc ZUS w sumie uznał tylko lat 3, miesięcy 6, dni 16, tj. 42 miesiące.
Do obliczenia podstawy wymiaru kapitału początkowego oraz obliczenia wskaźnika wysokości tej podstawy przyjęto przeciętną podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne z faktycznego okresu ubezpieczenia.
Podstawę wymiaru kapitału początkowego ustalono w wyniku pomnożenia wskaźnika wysokości podstawy wymiaru wynoszącego 124,22 proc. przez kwotę 1220,89 zł, tj. kwotę bazową jednakową dla wszystkich ubezpieczonych. Przeliczone to zostało w następujący sposób: 124,22 proc. x 1220,89 zł = 1516,59 zł.
Do obliczenia wskaźnika wysokości podstawy wymiaru kapitału początkowego przyjęto:
Po zsumowaniu kolejnych lat wskaźnik wysokości podstawy wymiaru kapitału początkowego wynosi 124,22 proc. i jest średnią arytmetyczną wskaźników z poszczególnych lat kalendarzowych (suma wskaźników z kolumny 5 podzielona przez liczbę lat z kolumny 1). Równocześnie ZUS określił tzw. wskaźnik proporcjonalny do osiągniętego wieku oraz okresów składkowych i nieskładkowych. Wynosi on 61,91 proc. Współczynnik ten służy do obliczenia części 24 proc. kwoty bazowej. Wysokość 24 proc. kwoty bazowej wynosi 293,01 zł. Równocześnie przy ustalaniu wysokości kapitału początkowego jest niezwykle ważne średnie dalsze trwanie życia wyrażone w miesiącach dla wszystkich ubezpieczonych w wieku 62 lat – wynosi 209 miesięcy. Wskaźnik ten został ogłoszony w postaci komunikatu Prezesa GUS z dnia 25 marca 1999 r. w sprawie tablicy średniego dalszego trwania życia kobiet i mężczyzn (MP nr 12, poz. 173). Mając te wskaźnik, ZUS mógł przystąpić do obliczenia wartości kapitału początkowego.
• 293,01 zł x 61,91 proc. (współczynnik proporcjonalny) = zł 181,40,
• 127 miesięcy składkowych x 1,3 proc. dzielone przez 12 x 1516,59 zł (podstawa wymiaru) = 208,68 zł,
• 42 miesiące nieskładkowe x 0,7 proc. dzielone przez 12 x 1516,59 zł podstawy wymiaru = 37,16 zł,
Po dodaniu okresów składkowych i nieskładkowych wychodzi kwota 427,24 zł. Aby policzyć wysokość kapitału początkowego, kwota ta musi być pomnożona przez średnie dalsze trwanie życia.
• 427,24 zł x 209 miesięcy (średnie dalsze trwanie życia) = 89 293,16 zł.
Oznacza to, że kapitał początkowy ubezpieczonej ustalony na dzień 1 styczeń 1999 r. wynosi 89 293,16 zł. Równocześnie wysokość tego świadczenia będzie podlegać waloryzacji według zasad określonych w art. 173 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Zwaloryzowany kapitał początkowy oraz zwaloryzowane składki na ubezpieczenie emerytalne opłacone po dniu 31 grudnia 1998 r. stanowić będą podstawę obliczenia emerytury.
Podstawa prawna
• Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. nr 39, poz. 353 ze zm.). Bożena Wiktorowska
