Ograniczenia pełnienia funkcji członka organu spółki kapitałowej

Skutki naruszenia zakazu z art. 18 § 2 k.s.h. nie ograniczają się jedynie do czynności procesowych, obejmują one również dokonywane w imieniu spółki czynności prawne (np. zawieranie umów). Z zasady, zgodnie z którą zarząd prowadzi sprawy spółki z o.o. i ją reprezentuje (art. 201 § 1 k.s.h.), wynika, że osoby fizyczne, które wchodzą w skład zarządu, muszą - dla skuteczności swoich czynności - posiadać zdolność do pełnienia funkcji. Jeżeli takiej zdolności nie posiadają, to nie mogą skutecznie reprezentować spółki. Osoby prawne dokonują bowiem czynności procesowych przez swoje organy uprawnione do działania w ich imieniu (art. 38 k.c.). Z tego powodu prezes jednoosobowego zarządu spółki z o.o. w okresie trwania zakazu, o którym mowa w art. 18 § 2 k.s.h., nie może skutecznie reprezentować spółki np. przy zawieraniu umowy. Umowy podpisane w imieniu spółki kapitałowej przez osoby działające z naruszeniem zakazu, o którym mowa w art. 18 § 2 k.s.h., są zatem bezwzględnie nieważne i nie są wiążące dla tejże spółki kapitałowej. Dodatkowo osoba naruszająca zakaz z art. 18 § 2 k.s.h. naraża się na konsekwencje wynikające z art. 39 k.c. W myśl tego przepisu osoba fizyczna, która jako organ osoby prawnej zawarła umowę w jej imieniu, nie będąc jej organem, obowiązana jest do zwrotu tego, co otrzymała od drugiej strony w wykonaniu umowy, oraz do naprawienia szkody, którą druga strona poniosła przez to, że zawarła umowę nie wiedząc o braku umocowania.

W myśl art. 18 § 3 k.s.h. opisywany zakaz ustaje z upływem piątego roku od dnia uprawomocnienia się wyroku skazującego, jednak nie może zakończyć się wcześniej niż z upływem trzech lat od dnia zakończenia okresu odbywania kary, jeżeli skazany taką karę odbywał. Przez „okres odbywania kary” należy rozumieć zarówno orzeczoną karę bez warunkowego zawieszenia, jak i karę, której wykonanie zarządzono później (por. art. 75 k.k.). Okres zakazu trwa od dnia uprawomocnienia się wyroku skazującego do końca dnia, który datą odpowiada początkowemu dniowi terminu, a gdyby takiego dnia w ostatnim miesiącu nie było - do końca ostatniego dnia tego miesiąca (art. 112 k.c.).

Przykład

Wyrok skazujący członka zarządu uprawomocnił się 5 maja 2002 r. W takim przypadku koniec pięcioletniego okresu zakazu upłynął z końcem 5 maja 2007 r.

Warto zauważyć, iż terminy trwania zakazu pełnienia funkcji w spółce kapitałowej nie mają charakteru bezwzględnego. Zgodnie z art. 18 § 4 k.s.h. w terminie trzech miesięcy od dnia uprawomocnienia się wyroku skazującego skazany może złożyć wniosek do sądu, który wydał wyrok, o całkowite zwolnienie go z zakazu pełnienia funkcji w spółce handlowej lub o skrócenie czasu obowiązywania tego zakazu. W odniesieniu do tej instytucji należy zaakcentować dwa zagadnienia. Po pierwsze, możliwość zwolnienia z opisywanego zakazu (lub skrócenia czasu trwania zakazu) dotyczy wyłącznie osób skazanych za przestępstwo popełnione nieumyślnie. Sprawcy przestępstw umyślnych, które zostały wskazane w art. 18 § 2 k.s.h., nie mogą się więc ubiegać o zwolnienie z opisywanego zakazu lub skrócenie czasu trwania zakazu. Po drugie, sąd rozstrzyga o wniosku, wydając postanowienie. W odniesieniu do postępowania z art. 18 § 4 k.s.h. w orzecznictwie wskazuje się, iż jego celem jest usunięcie (w całości lub w części) automatycznych następstw skazania, wyrażających się w niemożności realizacji prawa uczestniczenia we władzach spółki handlowej. Wydane w przedmiocie złożonego wniosku postanowienie stanowi decyzję rozstrzygającą w kwestii tego prawa, gdyż albo to prawo w pełni przywraca (natychmiast lub w czasie krótszym niż przewidziany), albo odmawia jego przywrócenia. Orzeczenie wydane na podstawie art. 18 § 4 k.s.h. stanowi zatem decyzję procesową mającą istotny wpływ na sytuację prawną osoby skazanej. Stwierdzenie to doprowadziło Sąd Najwyższy do konkluzji, że postanowienie sądu wydane w przedmiocie wniosku złożonego na podstawie art. 18 § 4 k.s.h. podlega zaskarżeniu na podstawie art. 6 § 1 k.k.w., zgodnie ze standardami konstytucyjnymi, wynikającymi z art. 45 ust. 1, art. 78 i art. 176 ust. 1 Konstytucji RP (postanowienie SN z 25 października 2007 r., I KZP 33/07).

Mikołaj Barczak

radca prawny, OIRP w Bydgoszczy

Podstawa prawna:

• ustawa z 15 września 2000 r. - Kodeks spółek handlowych (Dz.U. Nr 94, poz. 1037 z późn.zm.),

• ustawa z 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny (Dz.U. Nr 88, poz. 553 z późn.zm.).